YEZÎDÎ, Abdullah b. Yahyâ
(عبد الله بن يحيى اليزيدي)
Ebû Abdirrahmân Abdullāh b. Yahyâ b. Mübârek el-Yezîdî el-Adevî el-Bağdâdî (ö. 237/851)
Arap dili ve edebiyatı, Kur’an ilimleri âlimi.
Yezîdî ailesinin kurucusu meşhur kıraat âlimi Yahyâ b. Mübârek el-Yezîdî’nin oğludur. İbnü’l-Yezîdî olarak bilinir. Babasının Basra’da Abbâsîler’e karşı isyan eden Ali evlâdından İbrâhim b. Abdullah b. Hasan’la birlikte hareket etmesi ve İbrâhim’in öldürülerek isyanın bastırılmasından sonra Yahyâ’nın bir müddet saklanıp ardından Bağdat’ta ortaya çıkması yüzünden Abdullah’ın doğum yeri ve tarihinin bilinmediği kaydedilmekle birlikte söz konusu isyan sırasında Yahyâ’nın henüz genç ve Abdullah’ın ailenin dördüncü oğlu olduğu göz önünde bulundurularak Bağdat’ta doğmuş olabileceği ihtimali üzerinde durulur (Ġarîbü’l-Ķurǿân, neşredenin girişi, s. 25-26). Abdullah kıraati, bu ilmi Ebû Amr b. Alâ’dan tahsil eden babasından arz ve semâ yoluyla öğrendi. Dânî onu Ebû Amr kıraatini nakledenlerin en önemlilerinden biri kabul eder (İbnü’l-Cezerî, I, 463). Kendilerinden nahiv ve lugat ilmini tahsil ettiği hocaları arasında Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ da yer almaktadır. Sa‘leb adıyla meşhur olan Ahmed b. Yahyâ, Ferrâ’nın öğrencileri içinde özellikle Kur’an ve mesâili hakkında Abdullah’tan daha bilgilisini görmediğini söyler (Hatîb, X, 198-199). Sika diye nitelendirilen Abdullah’ın talebeleri arasında yeğenleri Abbas b. Muhammed el-Yezîdî ve Fazl b. Muhammed el-Yezîdî’nin yanı sıra Ahmed b. İbrâhim Verrâku Halef,
Ca‘fer b. Muhammed el-Âdemî ve Bekrân b. Ahmed bulunmaktadır.
Eserleri: Ġarîbü’l-Ķurǿân ve tefsîruh. Türünün erken örneklerinden sayılan eserin mevcut yazma nüshalarında müellif adı belirtilmeden sadece Yezîdî nisbesi yer almakta ve muhtemelen bu sebeple eser bazı kaynaklarda müellifin babası Yahyâ’ya nisbet edilmektedir (nşr. Muhammed Selîm el-Hâc, Beyrut 1405/1985; nşr. Abdürrezzâk Hüseyin, Beyrut 1407/1987). Ancak İbnü’n-Nedîm gibi erken dönem müelliflerinin, eseri Abdullah’a nisbet etmesi yanında İbnü’l-Cevzî’nin Zâdü’l-mesîr’de Ebû Abdurrahman el-Yezîdî’ye atfettiği bilgilerin eldeki Ġarîbü’l-Ķurǿân’la uyum göstermesi eserin Abdullah’a aidiyetini göstermektedir (Ġarîbü’l-Ķurǿân, neşredenin girişi, s. 18-21). Abdullah b. Yahyâ’nın ayrıca Kitâbü iķāmeti’l-lisân Ǿalâ śavâbi’l-manŧıķ (el-Ĥâşiye fi’l-manŧıķ adıyla basılmıştır; Kahire 1295/1878; bk. Sâlihiyye, V, 36), Kitâbü’l-vaķf ve’l-ibtidâ ve Muħtaśar fi’n-naĥv adlı eserleri vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Abdullah b. Yahyâ el-Yezîdî, Ġarîbü’l-Ķurǿân ve tefsîruh (nşr. M. Selîm el-Hâc), Beyrut 1405/1985, neşredenin girişi, s. 7-48; Ebû Bekir ez-Zübeydî, Ŧabaķātü’n-naĥviyyîn ve’l-luġaviyyîn (nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire 1984, s. 65, 76; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 62-63; Hatîb, Târîħu Baġdâd, X, 198-199; Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), V, 293; Kemâleddin el-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâǿ (nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire 1386/1967, s. 168; İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, II, 134; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 463; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, I, 329; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, V, 36.
Mehmet Suat Mertoğlu