YEZÎD b. ESAM
(يزيد بن الأصم)
Ebû Avf Yezîd b. el-Esam el-Âmirî el-Bekkâî el-Kûfî (ö. 103/721)
Muhaddis tâbiî.
Yetmiş üç yaşında vefat ettiği bilindiğine göre 30 (650) yılında doğmuş olmalıdır. Adnânoğulları soyundan gelen Âmir b. Sa‘saa kabilesinin Benî Bekkâ koluna mensuptur; Benî Bekkâ, Kûfe kurulunca buraya yerleşmişti. Asıl adı Amr (Abdüamr) b. Udüs olan Yezîd’in babası aslen
Medineli olup sahâbîdir; Esam onun lakabıdır. Hz. Peygamber’in Esamm’ın adını değiştirdiği ve kendisine Abdurrahman adını verdiği de zikredilmektedir. Yezîd’in annesi Berze bint Hâris el-Hilâliyye, Hz. Peygamber’in hanımlarından Meymûne’nin kardeşidir. Bu sebeple Hz. Abbas’ın hanımı Ümmü’l-Fazl Lübâbe bint Hâris ile Hâlid b. Velîd’in, Lübâbe es-Suğrâ diye anılan annesi Esmâ bint Hâris de onun teyzesidir. Yezîd b. Esam Hz. Âişe’den, teyzesi Meymûne, diğer teyzesi Lübâbe’nin oğlu Abdullah b. Abbas, Ebû Hüreyre, Sa‘d b. Ebû Vakkās, Ümmü’d-Derdâ el-Vassâbiyye, Muâviye b. Ebû Süfyân ve Avf b. Mâlik’ten hadis rivayet etti. Ali b. Ebû Tâlib’den de rivayette bulunduğu söylenmekle birlikte Zehebî, Hz. Ali’nin hilâfeti döneminde Kûfe’de olması sebebiyle Yezîd’in ondan hadis rivayet etmediğini belirtmektedir. Kendisinden de kardeşi Abdullah’ın oğulları Abdullah ve Ubeydullah ile Meymûn b. Mihrân, Ebû İshak Süleyman eş-Şeybânî, Ebû Fezâre Râşid b. Keysân el-Absî, Yezîd b. Yezîd b. Câbir, Kûfeli muhaddis Leys b. Ebû Süleym, Şamlı fakih Büsr b. Ubeydullah el-Hadramî, İbn Şihâb ez-Zührî gibi râviler hadis nakletti.
Aşağıdaki rivayete dayanılarak Yezîd b. Esamm’ın sahâbî olduğu iddia edilmiştir. Bizzat kendisinden nakledildiğine göre bir gün teyzesi Meymûne’nin yanına gitmiş, Hz. Peygamber’in namaz kıldığı yerde namaza durmuş, o sırada Peygamber içeri girince teyzesi Yezîd’in riyakâr tavrından söz etmiştir. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem, hayırlı bir işle riyada bulunanın kötü bir işle riyada bulunandan daha iyi olduğunu söylemiştir. Zehebî bu haberin münker kabul edildiğini, hiçbir tarikle sahih diye rivayet edilmediğini, ancak Ebû Abdullah b. Mende’nin bu habere dayanarak Yezîd’i sahâbeden saydığını belirtmiştir (Târîħu’l-İslâm: sene 301-350, s. 276). İbn Hacer el-Askalânî ise Yezîd b. Esamm’ın Resûl-i Ekrem’in vefatından yaklaşık yirmi yıl sonra doğduğu için sahâbîliğinden söz edilemeyeceğini ifade etmiştir.
Yezîd b. Esam 103’te (721) Rakka’da vefat etti; bu tarih kaynaklarda 101 (719) ve 104 (722) olarak da zikredilmiştir. Pek çok hadis nakleden ve sika kabul edilen Yezîd b. Esamm’ın rivayetleri Kütüb-i Sitte’nin Śaĥîĥ-i Buħârî dışındaki kitaplarında yer almaktadır. “Allah sizin dış görünüşünüze ve mallarınıza değil kalplerinize ve amellerinize bakar” meâlindeki hadis onun rivayetlerinden biridir (Müsned, II, 285, 539; Müslim, “Birr”, 34; İbn Mâce, “Zühd”, 9).
BİBLİYOGRAFYA:
Müsned, II, 285, 539; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VII, 479; VIII, 280; İclî, eŝ-Ŝiķāt, s. 477; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, IX, 252; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt, V, 531; Ebû Nuaym, Ĥilye, IV, 97-100; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ (Amrî), LXV, 119-129; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), V, 477-478; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXXII, 83-86; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, IV, 517-519; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 101-150, s. 178; a.e.: sene 301-350, s. 276; İbn Hacer, el-İśâbe, III, 672; a.mlf., Tehźîbü’t-Tehźîb, XI, 313-314; Ahmet Önkal, “Bekkâ (Benî Bekkâ)”, DİA, V, 363.
Zekeriya Güler