YELKENCİ, Mehmet Raif
(1894-1974)
İstanbul’un ünlü sahafı.
Kandıra’da doğdu. Teknelere yelken bezi diken bir aileden gelir; babası Ahmed Efendi de yelken bezi dikerdi; Yelkenci soyadı buradan gelmektedir. 1905’te İstanbul’a gitti. Amcası Hâfız Aziz Efendi’nin Beyazıt Meydanı’ndaki kitapçı dükkânında çıraklık yapmaya başladı; kitapçılığı burada öğrendi. I. Dünya Savaşı’nda askere alındı. Küçük yaştan beri ayağının sakatlığı sebebiyle geri hizmetlerde kullanıldı ve askerî hastahanelerde çalıştı. Terhis olmasına rağmen 1918-1919’da bir süre Harbiye Nezâreti’nde dördüncü sınıf kâtip sıfatıyla bulundu. Amcası Aziz Efendi’yle birlikte, Beyazıt’ta Kapalıçarşı’nın Fesçiler Kapısı’nın bitişiğinde Çadırcılar caddesi üzerinde eski bir kitapçı dükkânını Şevki Efendi’den satın alarak sahaflık işine girdi. Hayatının sonuna kadar burada genellikle el yazması kitaplar alıp sattı.
Eski sahaflık geleneklerini sürdüren Yelkenci’nin dükkânı yerli ve yabancı bilim adamlarının, kitap meraklılarının bir toplantı ve sohbet yeriydi. İbnülemin Mahmud Kemal, M. Fuad Köprülü, Abdülbaki Gölpınarlı, Mükrimin Halil Yinanç, Muallim Cevdet, A. Süheyl Ünver, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Hakkı Tarık Us, Osman Nuri Ergin, Kemal Salih Sel, Reşat Ekrem Koçu, Sabri Ülgener, Kemal Elker, şarkiyatçılardan Franz Taeschner, Osman Reşher (Oskar Rescher), Hellmut Ritter bunlardan bazılarıdır. Yazmaları, hat ve belgeleri anlayanlara, ihtiyaç sahiplerine satmayı tercih ederdi. Tanıdıklarına ve ehline kopya ettirilmek üzere ödünç kitap da verirdi. Bu türden bazı kitapların kopyaları günümüzde A. Süheyl Ünver’in arşivinde bulunmaktadır. Ayrıca evinde özel bir kütüphanesi vardı. Dükkânında olan çoğu yazma kitaplar ölümünden sonra sahaf İbrahim Manav’a satıldı. Abdülbaki Gölpınarlı çalışmalarında Raif Yelkenci’den alıp incelediği eserleri belirterek kendisine atıfta bulunur. Amcasıyla birlikte Yûnus Emre divanını taş baskısı halinde yayımladı (Yunus Divanı, 1340/1924; Özege, V, 2099).
Raif Yelkenci değişik alanlarda ün salmış geniş bir dost çevresine sahipti. 1941’den vefatına kadar mutasavvıf-şair Abdülaziz Mecdi Tolun’un Beyazıt Soğanağa mahallesindeki evinde sohbet toplantılarına katıldığı bilinmektedir. Son yıllarını hastalıklarla geçiren Raif Yelkenci 8 Ekim 1974’te vefat etti, ertesi gün Fâtih Camii’n-de kılınan öğle namazından sonra Topkapı aile kabristanına defnedildi. Kemal Elker ölümüne tarih düşürmüştür: “Tâc-ı pâdişah anı itmâm eder/Dürdü Raif defter-i a‘mâlini” (1394/1974). Ölüm ilânına göre Mehmet Raif Yelkenci’nin eşi Hatice Hanım’dır. Kızı Makbule’nin Süleyman Alkan ile evliliğinden torunları Hamit, Halise ve Halit doğmuştur.
Basılmış kitabı olmayan Raif Yelkenci uzun yıllar Yûnus Emre’yi araştırmış, yanlış bazı görüşleri düzeltmeye çalışmış, tartışmalara katılmış, Âşık Paşa’nın Yûnus Emre olduğunu ileri sürmüştür. Simavnalı Şeyh Bedreddin’in bir nüshası kendisinde bulunan Menâkıb’ını yayımlayamamıştır. Raif Yelkenci’nin bazı yazıları basılmıştır: “Muallim Cevdet” (Osman Ergin,
[yay. haz.] Muallim M. Cevdet’in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul 1937, s. 564-567); “Büyük Türk Şairi Yunus Emre Kimdir?” (Cumhuriyet, 2 Şubat 1940, buradan naklen Ün Isparta Halkevi Mecmuası, sayı 71-72 [1940] s. 991-993); “Şeyh Bedreddin” (Tarih Dünyası, sy. 18 [1950], s. 751-753; sy. 19 [1951], s. 800-802; sy. 20 [1951], s. 841-843, 873; sy. 22 [1951], s. 933-934, 954; sy. 24 [1951], s. 1025, 1030).
BİBLİYOGRAFYA:
“Kitapçı Raif Yelkenci Hocamızdan”, Süleymaniye Ktp., A. Süheyl Ünver Arşivi, Defter nr. 286; “Kitapçı Raifname”, Defter nr. 999; Özege, Katalog, V, 2099; Ahmet Güner Sayar, Sahhaf Râif Yelkenci, İstanbul 2012; Sevim Narinç, “Raif Yelkenci ile Röportaj”, TY, sy. 319 (1960), s. 180-182; Reşat E. Koçu, “Raif Yelkenci”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, XXIII/4, Ankara 1974, s. 255-256 (bu yazı önce Tercüman’da [İstanbul 27.10.1974], daha sonra TFA, XVII/329’da [1976], s. 7839 yayımlanmıştır); Vecdi Yarman, “Kaybettiğimiz Bir Yazma ve Kitap Dostu: Raif Yelkenci (1894-1974)”, TFA, XVII/329 (1976), s. 7838; Afif Yesari, “Sahaflar Çarşısı”, Müteferrika, sy. 1, İstanbul 1993, s. 123-125 (bu yazı önce Resimli Hayat, sy. 32’de [İstanbul 1954] yayımlanmıştır); H. Necdet İşli, “Sahaflara Dair: I”, a.e., sy. 2 (1994), s. 173-177; Haluk Güneyli, “Sahaflar Çarşısı ve Hatıralar”, a.e., sy. 5 (1995), s. 126-128.
Turgut Kut