WÜSTENFELD, Heinrich Ferdinand
(1808-1899)
Alman şarkiyatçısı.
Hannover’e bağlı Münden’de doğdu. Orta öğrenimini Hannover’de tamamladı. Daha sonra Berlin ve Göttingen üniversitelerinde Tychsen ve Ewald gibi hocalardan Doğu dilleri okudu. 1831’de Göttingen Üniversitesi’nde De studiies Arabum ante Muhammedem başlıklı teziyle doktor, 1832’de doçent unvanlarını aldı. 1838’den itibaren aynı üniversitenin kütüphanesinde yöneticilik yaptı; 1842’de eylemsiz doçent statüsünde ders vermeye başladı. 1854 yılında Doğu Dilleri Bölümü’ne kadrolu profesör olarak tayin edildi, bu görevinin yanı sıra kütüphane yöneticiliğine devam etti. 1876’da Göttingen Bilimler Akademisi Tarih Bölümü’nün müdürlüğüne getirildi. 1879’da Berlin Bilimler Akademisi’nin muhabir üyeliğine seçildi. 1889’da kütüphanedeki görevinden emekli oldu, 1890’da da üniversite hocalığından ayrıldı. 8 Şubat 1899’da Hannover’de öldü. Doksanıncı doğum yılı münasebetiyle kendisine ikinci dereceden kraliyet nişanı (Kronen-Orden 2. Klasse) verildi. Wüstenfeld, Deutsche Morgenländische Gesellschaft ve Société Asiatique başta olmak üzere Almanya içinde ve dışında pek çok akademik kuruluşun üyesiydi.
Velût bir müellif olan Wüstenfeld’in ortaya koyduğu eserlerde, hem kendi döneminin hem de sonraki dönemlerin şarkiyat çalışmaları için İslâm tarihi, İslâm coğrafyası ve kültürüyle ilgili çok sayıda kaynak ve malzemeyi kolayca ulaşılabilir ve kullanılabilir hale getirmiştir. Asıl meslek olarak kütüphaneciliği seçmiş, akademik misyon olarak da İslâmî kaynakların Batılılar tarafından değerlendirilmesine yardımcı olmayı benimsemiştir. Bu sebeple yalnız Arapça eserlerin neşriyle kalmamış, Arapça bilmeyenler için Arapça kaynaklara dayanarak telif eserler de hazırlamıştır. Onun takvim çalışmaları da yakın zamanlara kadar araştırmacılar tarafından bir el kitabı kabul edilmiştir. Wüstenfeld daha çok İbn Hallikân, İbn Hişâm ve Yâkūt el-Hamevî’nin eserlerine öncelik vererek Arapça kaynakların neşir ve tercümesiyle meşgul olmuş, sonuçta Arap dili ve Arabistan coğrafyasıyla ilgili çok sayıda eseri Batı ilim dünyasına kazandırmıştır. Bunun dışında çeşitli ansiklopedi çalışmaları da yapmıştır. Wüstenfeld’in özellikle Mekke ve Medine’nin tarih ve topografyası hakkında kaleme aldığı eserler dikkat çekicidir. Wüstenfeld neşirlerinde sadece Avrupa’daki kütüphanelerde veya özel koleksiyonlarda bulunan yazmaları esas almış, dolayısıyla İslâm coğrafyasındaki yazmaları dikkate almaması ciddi bir eksik sayılmıştır. Fück ise onun neşir çalışmalarında Goeje tarafından Arabistik alanına getirilen kriterlere uymadığını ve bu yüzden de eleştirildiğini ifade eder (Die arabischen Studien, s. 194).
Eserleri. Telif. 1. Über die Quellen des Werkes Ibn Challikani vitae illustrium virorum. Ein Beytrag zur Geschichte der Arabischen Literatur. Kendi yayımladığı İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân adlı eserinin kaynakları üzerinedir (Göttingen 1837). 2. Die Academien der Araber und ihre Lehrer. İbn Kādî Şühbe’nin Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyye adlı eserinden
yaptığı seçmelerden meydana gelmektedir (Göttingen 1837). 3. Geschichte der arabischen Ärzte und Naturforscher. Arapça kaynaklarda isimleri geçen, 1-1000 (622-1592) yılları arasında yaşamış müslüman tabipler ve tabiat âlimleri hakkındadır (Göttingen 1840; Hildesheim 1963; Hildesheim-New York 1978). 4. Das Leben und die Schriften des Scheich Abu Zakarija Jahja el-Nawawi (Göttingen 1849). 5. Genealogische Tabellen der Arabischen Stämme und Familien (Göttingen 1852). Eserde Arap kabileleri ve ailelerinin soy ağaçları iki bölümde tablolar halinde ortaya konmaktadır. Birinci bölümde Yemenli, ikinci bölümde İsmâilî soy kütükleri yer alır. 6. Register zu den geneologischen Tabellen der Arabischen Stämme und Familien (Göttingen 1853). 7. Vergleichstabellen der mohammedanischen und christlichen Zeitrechnung (A.H. 1-1300). Nach dem ersten Tage des muhammedanischen Monats berechnet (Leipzig 1854). Hicrî takvimin, başlangıcından 1300 (1883) yılına kadar milâdî takvimle karşılaştırmalı bir tablosundan oluşan eseri daha sonra Eduard Mahler genişleterek yayımlamış (Leipzig 1926), bu çalışma da J. Mayr ve B. Spuler tarafından geliştirilerek yeniden neşredilmiştir (Wüstenfeld-Mahler’sche Vergleichungstabellen zur muslimischen und iranischen Zeitrechnung. Mit Tafeln zur Umrechnung Orientchristlicher Aeren, Wiesbaden 1961). Wüstenfeld’in diğer eserleri de şunlardır: Die von Medina auslaufenden Hauptstrassen. Nach arabischen Schriftstellern beschrieben (Göttingen 1862- 1863; tıpkıbasım Schriften zur arabisch-islamischen Geographie, s. 59-108); Bahrein und Jemama. Nach arabischen Geographen beschrieben (Göttingen 1874; tıpkıbasım Schriften zur arabisch-islamischen Geographie, s. 337-387); Die Statthalter von Ägypten zur Zeit der Chalifen (I-IV, Göttingen 1875-1876; tıpkıbasım Schriften zur arabisch-islamischen Geschichte, I, 263-502); Die Übersetzungen Arabischer Werke in das Lateinische seit dem XI. Jahrhundert (Göttingen 1877; tıpkıbasım The Reception and Assimilation of Arabic Science in the Occident. Texts and Studies, ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 2005, c. I içinde); Die Familie el-Zubeir (Zübeyr b. Bekkâr’ın el-Muvaffaķıyyât adlı eserinde yer alan Mus‘ab b. Zübeyr’in hayatına dair bölümün neşri ve Almanca tercümesidir, Göttingen 1878); Geschichte der Fatimiden-Chalifen (Göttingen 1881, 1976); Die Geschichtsschreiber der Araber und ihre Werke (I-XI. [VII-XVII.] yüzyıllar arasında yaşamış 590 müslüman tarihçinin hayatı ve eserleri hakkında kronolojik sırayla verilmiş kısa bilgiler içermektedir, Göttingen 1882); Die Çufiten in Süd-Arabien (Muhammed Emîn el-Muhibbî’nin Ħulâśatü’l-eŝer’i esas alınarak yazılmış olup Güney Arabistan’daki ailelerle ilgili bir eserdir, Göttingen 1883); Die Gelehrten-Familie Muĥibbī in Damaskus und ihre Zeitgenossen im XI. (XVII.) Jahrhundert (Göttingen 1884); Die Scherife von Mekka im XI. (XVII.) Jahrhundert. Fortsetzung der Geschichte der Stadt Mekka mit einer Stammtafel der Scherife (Göttingen 1885); Jemen im XI. (XVII.) Jahrhundert (Abhandlungen der Historisch-Philologischen Classe dergisinin XXXII. cildi olarak yayımlanmıştır, Göttingen 1885); Fachr ed-din der Drusenfürst und seine Zeitgenossen. Die Aufstaende in Syrien und Anatolien gegen die Türken in der ersten Hälfte des 11. (17.) Jahrhunderts (Göttingen 1886) (Dürzî lideri Ma‘noğlu Fahreddin’in hayatı ve dönemiyle ilgili olup Butrus Şelfûn tarafından Arapça’ya tercüme edilmiştir [Faħreddîn emîrü’d-Dürûz ve muǾâśıruhû], I-II, Beyrut 1981); Statthalter von Ägypten und Geschichte der Fatimiden (Ali b. Zâfir’in ed-Düvelü’l-münķaŧıǾa adlı eseri esas alınarak hazırlanmıştır); Der İmām el-SchāfiǾī seine Schüler und Anhänger (İmam Şâfiî ve III-V. [IX-XI.] yüzyıllar arasında yaşayan 539 Şâfiî âlimi hakkında ansiklopedik bilgi içerir, I-III, Göttingen 1890-1891; tıpkıbasım Schriften zur arabisch-islamischen Geschichte, II, 611-955); Schriften zur arabisch-islamischen Geschichte (ed. Fuat Sezgin, I-II, Frankfurt am Main 1986; I. ciltte Wüstenfeld’in 1837-1880, II. ciltte 1880-1891 yılları arasında yaptığı İslâm tarihiyle ilgili telif ve neşirlerin tıpkıbasımları yer alır); Schriften zur arabisch-islamischen Geographie aus den Jahren 1842-1879 (ed. Fuat Sezgin, Frankfurt am Main 1986). Wüstenfeld’in 1842-1879 yılları arasında yayımlanan İslâm coğrafyasıyla ilgili çalışmalarının tıpkıbasımıdır.
Neşir ve Tercüme: Liber Classium virorum qui Korani et traditionum cognitione excelluerunt auctore Abu Abdalla Dahabio (Zehebî’nin Ŧabaķātü’l-ĥuffâž adlı eserinin neşridir, I-III, Göttingen 1833-1834); Specimen el-Lobabi sive genealogiarum Arabum, quas conscriptas ab Abū SaǾd SamǾanese abbreviavit et endavit Ibn el-Athir (Göttingen 1835); Ibn Challikani vitae illustrium virorum (İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aǾyân’ının neşri olup XIII. cilt indekstir, I-XIII, Göttingen 1835-1850); Abulfedae Tabulae quaedam geographicae (Göttingen 1835); The Biographical Dictionary of Illusrious Men Chiefly at the Beginning of Islamism (Ebû Zekeriyyâ en-Nevevî’nin Tehźîbü’l-esmâǿsının neşridir, Göttingen 1842-1847); Macrizi’s Geschichte der Kopten (el-Ħıŧaŧü’l-Maķrîziyye’nin “Aħbâru Ķıbŧı Mıśr” bölümünün neşridir, Göttingen 1845; Hildesheim 1979); El-Macrizi’s Abhandlung über die in Ägypten eingewanderten arabischen Stämme (Makrîzî’nin Kitâbü’l-Beyân ve’l-iǾrâb bi-men nezele arża Mıśr mine’l-aǾrâb adlı eserinin neşri ve Almanca tercümesidir, I-III, Göttingen 1845-1847; Leipzig 1931); Jacut’s Moschtarik, das ist Lexicon geographischer Homonyme (Yâkūt el-Hamevî’nin kendi eseri MuǾcemü’l-büldân’dan faydalanarak yazdığı Kitâbü’l-Müşterik vażǾan ve’l-müfteriķ śuķǾan’ın neşridir, Göttingen 1846; Frankfurt 1994 [tıpkıbasım]); Zakarija Ben Muhammed Ben Mahmud el-Cazwini’s Kosmographie (I. cildi Kazvînî’nin ǾAcâǿibü’l-maħlûķāt ve ġarâǿibü’l-mevcûdât’ının, II. cildi Âŝârü’l-bilâd ve aħbârü’l-Ǿibâd’ının neşridir, I-II, Göttingen 1848-1849; Frankfurt 1994 [tıpkıbasım]); Ibn Coteibas Handbuch der Geschichte (İbn Kuteybe’nin Kitâbü’l-MaǾârif’inin neşridir, Göttingen 1850; Osnabrück 1977); Muhammed Ben Habīb über die Gleichheit und Verschiedenheit der arabischen Stämmennamen (Muhammed b. Habîb el-Bağdâdî’nin Muħtelefü’l-ķabâǿil ve müǿtelefühâ adlı eserinin neşridir, Göttingen 1850); Abū Bakr Mohammed ben al-Hasan Ibn Doreid’s genealogisch-etymologisches Handbuch (İbn Düreyd el-Ezdî’nin Kitâbü’l-İştiķāķ’ının neşridir, Göttingen 1854); Die Chroniken der Stadt Mekka (Mekke’ye dair çeşitli eserlerin neşri ve bunlara dayanarak yazılmış Mekke tarihidir, I-IV, Leipzig 1857-1861; Hildesheim 1981
[tıpkıbasım]; Ezrakī’nin Aħbâru Mekke’si, Fâkihî’nin Aħbâru Mekke’sinin bir bölümünün, Takıyyüddin el-Fâsî’nin Şifâǿü’l-ġarâm bi-aħbâri’l-beledi’l-ĥarâm’ının bazı bölümlerinin, Muhammed Cârullah İbn Zahîre’nin Kitâbü’l-CâmiǾi’l-laŧîf adlı eserinin bir bölümünün ve Nehrevâlî’nin Kitâbü’l-İǾlâm başlıklı eserinin neşri ilk üç ciltte yer almaktadır; Geschichte der Stadt Mekka. Nach den arabischen Chroniken bearbeitet alt başlığını taşıyan sonuncu cilt bu Arapça metinler esas alınarak yazılmış Mekke tarihidir); Das Leben Mohammed’s nach Muhammed Ibn Ishāk bearbeitet von Abd al-Malik Ibn Hischām (İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’sinin neşridir, I-II, Göttingen 1858-1860; Leipzig 1890; Frankfurt 1961; esere geniş bir giriş, İbn İshak ve İbn Hişâm’ın hayatları hakkında bilgi ve ayrıntılı bir fihrist eklenmiştir); Geschichte der Stadt Medina im Auszuge aus dem arabischen des Samhūdī (Semhûdî’nin Vefâǿü’l-vefâ bi-aħbâri dâri’l-Muśŧafâ adlı eserinde yer alan Medine tarihiyle ilgili İbn Zebâle rivayetlerinin neşridir, Göttingen 1860); Jacut’s geographisches Wörterbuch (Yâkūt el-Hamevî’nin MuǾcemü’l-büldân’ının neşridir, VI. cilt yer, kabile ve şahıs isimlerinin fihristini içermektedir, I-VI, Leipzig 1866-1873; Kahire 1906; Leipzig 1924; I-VI, Frankfurt 1994 [ilk baskıdan tıpkıbasım]; O. Reşer eser için sonradan bir konu indeksi hazırlamıştır, Stuttgart 1928); Das geographische Wörterbuch (Ebû Ubeyd el-Bekrî’nin MuǾcemü me’staǾcem min esmâǿi’l-bilâd ve’l-mevâżıǾ adlı eserinin neşridir, I-II, Göttingen, Paris 1876-1877; Frankfurt 1994 [tıpkıbasım]); Die Geographie und Verwaltung von Ägypten nach dem Arabischen des Abu’l-Abbas Ahmed ben Ali el-Calcaschandi (Muħtaśaru Śubĥi’l-aǾşâ fi’l-inşâǿ fî aħbâri’d-diyâri’l-Mıśriyye adlı eserin Almanca tercümesidir, Göttingen 1879); Synaxarium das ist Heiligen-Kalender der koptischen Christen (Gotha 1879); Das Heerwesen der Muhammedaner und die Arabische Uebersetzung der Taktik des Aelianus (Müellifi tesbit edilemeyen bir yazmanın neşri ve Almanca’ya tercümesidir, Göttingen 1880; Wüstenfeld, yazmanın üç bölümünün eski Yunan savaşçı yazarı Aelianus’un savaş taktikleriyle ilgili bir eserinin Arapça’ya tercümesi olduğunu iddia eder); Der Tod des Husein ben Ali und die Rache. Ein historischer Roman aus dem Arabischen (Ebû Mihnef’in Maķtelü’l-Ĥüseyn adlı eserinin Almanca tercümesidir, Göttingen 1883). Wüstenfeld’in eserleri başta Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen ve Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft olmak üzere çeşitli dergilerde yayımlanmıştır (Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde, XVIII, 549-556; Wüstenfeld, Schriften zur arabisch-islamischen Geographen, s. VIII-X).
BİBLİYOGRAFYA:
Ferdinand Wüstenfeld, Schriften zur arabisch-islamischen Geschichte (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1986, I-II, tür.yer.; a.mlf., Schriften zur arabisch-islamischen Geographie aus den Jahren 1842-1879 (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1986, tür.yer.; G. Dugat, Histoire des orientalistes de l’Europe du XIIe au XIXe siècle, Paris 1870, II, 273-287; J. Wellhausen, “Ferdinand Wüstenfeld”, Nachrichten von der königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Göttingen 1899, I, 79-80; a.mlf., “Wüstenfeld, H. Ferdinand”, Allgemeine Deutsche Biographie, Leipzig 1910, LV, 139-140; J. Fück, Die arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 193-194; Ziriklî, el-AǾlâm, IX, 107; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 367-369; Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ǾArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 195; Abdurrahman Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, Beyrut 1984, s. 276-280; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVIII, 549-556; Yahyâ Murâd, MuǾcemü esmâǿi’l-müsteşriķīn, Beyrut 1425/2004, s. 530; Abdülhamîd Sâlih Hamdân, Ŧabaķātü’l-müsteşriķīn, [baskı yeri ve tarihi yok], s. 58-61; M. Hartmann, “Ferdinand Wüstenfeld”, OLZ, II (1899), s. 127-128.
Hilal Görgün