WIET, Gaston
(1887-1971)
Fransız şarkiyatçısı.
Gaston Louis Marie Joseph Wiet 18 Aralık 1887 tarihinde Paris’te doğdu. Hukuk öğreniminden sonra (1908) Ecole Nationale des Langues Orientales Vivantes’ta Clément Imbault Huart, Hartwig Derenbourg ve Paul Revaisse gibi hocalardan klasik ve modern Arapça’nın yanı sıra Farsça ve Türkçe gibi Doğu dilleri eğitimi gördü (1909). 1909-1911 yılları arasında Institut Français d’Archéologie Orientale’in üyesi sıfatıyla iki yıl Kahire’de bulundu. 1911’de Arapça ve Türkçe dersler vermek üzere Lyon Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne davet edildi. I. Dünya Savaşı sırasında Fransız ordusuna bağlı olarak Ortadoğu’da görev yaptı. Hizmetlerinden dolayı savaş sonrası Croix de Guerre madalyasıyla ödüllendirildi. Savaşın ardından tekrar üniversiteye döndü ve 1919-1926 arasında Lyon Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptı. 1926’da Mısır Kralı I. Fuâd tarafından Kahire’ye davet edildi ve 1926-1951 yılları arasında Kahire Dârü’l-âsâri’l-Arabiyye’de müdürlük görevinde bulundu. Aynı zamanda Paris’te Ecole des Langues Orientales (1931-1951) ve Ecole du Louvre’da (1936-1938) profesör olarak Arap dili ve edebiyatı, Yakındoğu tarihi ve coğrafyası, İslâm sanatı dersleri vermeye devam etti. 1938 yılından itibaren daha çok Mısır’da bulundu. II. Dünya Savaşı esnasında Mısır’da Committee of Free French Forces in Egypt başkan yardımcısı sıfatıyla General Charles de Gaulle’ü aktif biçimde destekledi. Yine bu sırada Türkiye’ye ve Yunanistan’a seyahatler yaptı. 1951’de Mısır’dan Paris’e döndü ve Collège de France’ta Arap dili ve edebiyatı dersleri verdi. 1960’ta emekliliğe ayrıldı ve 20 Nisan 1971 tarihinde öldü. Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’in 1924 gözlemci, 1957 aslî üyesi olan Wiet, aynı zamanda Kudüs’teki Hebrew Üniversitesi Asya ve Afrika Araştırmaları Enstitüsü’nün üç onur üyesinden biriydi.
Eserleri. Çok yönlü bir âlim olan Gaston Wiet özellikle İslâm epigrafisi, İslâm mimarisi ve sanatı, İslâm şehirciliği gibi alanlarda önemli eserler vermiştir. Bu yönüyle kendinden önceki büyük şarkiyatçıların son temsilcilerindendir. 1913 yılından itibaren İslâm epigrafisiyle ilgili kapsamlı ve kalıcı çalışmalar ortaya koymuştur. Max van Berchem’in ölümünden sonra onun Matériaux pour un corpus inscriptionum arabicarum adlı kitâbeler külliyatının Kudüs (Kahire 1922-1927; İndeks, Kahire 1949) ve Mısır (Kahire 1929-1930) bölümlerinin neşriyle Etienne Combe ve Jean Sauvaget ile birlikte yayımladığı Répertoire chronologique d’épigraphie arabe (I-XV, Kahire 1931-1957) İslâm epigrafisiyle ilgili bugüne kadar gerçekleştirilmiş en kapsamlı çalışmalar arasında yer almaktadır. Wiet’in diğer önemli eserleri arasında şunlar zikredilebilir: Les mosquées du Caire (I-II, Paris 1932), L’exposition persane de 1931 (Le Caire 1933), L’épigraphie arabe de l’exposition d’art persan du Caire (Le Caire 1935), Histoire de la nation égyptienne (l’Egypte arabe de la conquête arabe à la conquête ottomane, Paris 1937), Soieries persanes (Le Caire 1947), Grandeur de l’Islam (Paris 1961), Cairo: City of Art and Commerce (trc. Seymour Feiller, Norman 1964), Introduction à la littérature arabe (Paris 1966), Baghdad: Metropolis of the Abbasid Caliphate (Oklahoma 1971). Bunların yanında İslâm coğrafyasıyla ilgili epigrafi, tarih, edebiyat, tarihî coğrafya, sanat tarihi, arkeoloji, mimari ve şehircilik konularında yüzlerce makale yazmıştır (1960 yılına kadar yayınlarının listesi için bk. André Raymond, s. IX-XXIV; sonraki yayınları için bk. J. D. Pearson, 1967, s. 340; J. D. Pearson - A. Walsh, s. 383; J. D. Pearson, 1977, s. 427).
Gaston Wiet ayrıca tarih, coğrafya ve edebiyatla ilgili birçok Arapça eseri neşretmiş, çok sayıdaki eseri de Arapça’dan Fransızca’ya tercüme etmiştir. Başlıca neşir ve tercümeleri arasında Makrîzî’nin el-MevâǾiž ve’l-iǾtibâr fî źikri’l-ħıŧaŧ ve’l-âŝâr adlı eserinin kısmî neşrini ve tercümesini (Kahire 1911-1927; A. Raymond ile birlikte Fr. trc. Les marchés du Caire, Le Caire 1979), İbn Tağrîberdî’nin el-Menhelü’ś-śâfî adlı eserinin çevirisini (Les biographies du Manhal al-Safi, Le Caire 1932), Ya‘kūbî’nin Kitâbü’l-Büldân’ının tercümesini (Les pays, Le Caire 1937),
İbn İyâs’ın BedâǿiǾu’z-zühûr fî veķāǿiǾi’d-dühûr adlı eserinin 906-928 (1500-1522) yıllarına ait kısmının Fransızca çevirisini Histoire des sultans mamlouks (Journal d’un bourgeois du Caire, I-II, Paris 1945, 1955-1960), İbn Rüste’nin el-AǾlâķu’n-nefîse adlı eserinin tercümesini (Les atours précieux, Le Caire 1955), İbn Havkal’in Śûretü’l-arż adlı eserinin J. H. Kramers tarafından yapılan tercümesinin gözden geçirilmiş biçimini (Configuration de la Terre, I-II, Paris-Beyrut 1964) ve Nikola et-Türk’ün Arapça kroniğinin neşriyle Fransızca tercümesini (Nicolas Turc: Chronique d’Egypte 1798-1804, Le Caire 1950) saymak mümkündür. Wiet, bunların dışında Şerîf el-İdrîsî’nin Nüzhetü’l-müştâķ’ının Makrîzî’ye ait muhtasarının Mısır’la ilgili kısmını tercümesiyle birlikte yayımlamış (“Un résumé d’Idrīsī”, Bulletin de la société royale de géographie d’Egypte, XX [Kahire 1939], s. 161-201), Cebertî’nin ǾAcâǿibü’l-âŝâr’ının fihristini yapmıştır (Index de Djabarti: Fihrisü ǾAcâǿibi’l-âŝâr, Kahire 1954). Arap edebiyatından Fransızca’ya yaptığı tercümeler arasında Tâhâ Hüseyin, Mahmûd Teymûr ve Tevfîk el-Hakîm gibi modern Mısır yazarlarından yaptığı çeviriler zikredilebilir. Wiet akademik çalışmalarının yanında müzecilikle ilgili önemli yayımlar da yapmıştır. Bunların başlıcaları arasında Catalogue général du musée arabe du Caire serisi içerisinde neşrettiği Lampes et bouteilles en verre émaillé (Le Caire 1929), Album du musée arabe du Caire (Le Caire 1930) ve Objets en cuivre (Le Caire 1932) sayılabilir. 1977’de G. Wiet için bir armağan yayımlanmıştır (Studies in Memory of Gaston Wiet, Jerusalem 1977).
BİBLİYOGRAFYA:
J. D. Pearson, Index Islamicus: Second Supplement (1961-1965), Cambridge 1967, s. 340; a.mlf., Index Islamicus: Fourth Supplement (1971-1975), London 1977, s. 427; a.mlf. - A. Walsh, Index Islamicus: Third Supplement (1966-1970), London 1972, s. 383; M. Rosen-Ayalon, “In Memoriam”, Studies in Memory of Gaston Wiet (ed. M. Rosen-Ayalon), Jerusalem 1977, s. IX-XII; a.mlf., “Gaston Wiet, 1887-1971”, KOr., VIII/1-2 (1972), s. 155-159; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, I, 276-280; Abdülhamîd Sâlih Hamdân, Ŧabaķātü’l-müsteşriķīn, [baskı yeri ve tarihi yok] (Mektebetü Medbûlî), s. 166; Yahyâ Murâd, MuǾcemü esmâǿi’l-müsteşriķīn, Beyrut 1425/2004, s. 538-540; W. Behn, Concise Biographical Companion to Index Islamicus: An International Who’s Who in Islamic Studies from its Beginnings Down to the Tewentieth Century, Leiden-Boston 2004, III, 645; C. Chaqueri, “Wiet, Gaston Louis Marie Joseph”, Dictionnary des orientalistes de langue française (ed. F. Pouillon), Paris 2008, s. 978-979; A. Raymond, “Bibliography de l’œuvre scientifique de M. Gaston Wiet”, BIFAO, LIX (1960), s. IX-XXIV; H. Laoust, “Gaston Wiet (1887-1971)”, REI, XXXIV/2 (1971), s. 205-207; N. Elisséeff, “Gaston Wiet (1887-1971)”, JA, CCLIX/1-2 (1971), s. 1-9; Cl. Cahen, “Gaston Wiet”, JESHO, XIV/3 (1971), s. 223-226; J. Hubert, “Séance du 23 Avril”, CRAIBL (1971), s. 253-256; P.-M. Duval, “Notice sur la vie et les travaux de M. Gaston Wiet”, a.e. (1974), s. 477-485.
Osman Gazi Özgüdenli