TÜRKİYAT MECMUASI
İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü tarafından 1925 yılından beri çıkarılmakta olan bilimsel dergi.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu takip eden günlerde Mustafa Kemal’in Türk dili, Türk edebiyatı, Türk tarihi, Türk sanatı, Türk etnografyası ve Türk coğrafyası alanlarında araştırmalar yapılarak bunların sonuçlarının ilim âlemine duyurulmasını istemesi üzerine İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi’ne bağlı olarak Türkiyat Enstitüsü kurulmuş, başına da Mehmed Fuad Köprülü getirilmiştir. Enstitünün 12 Kasım 1924 tarih ve 1111 sayılı kararnâme ile belirlenen amaçları doğrultusunda gerçekleştireceği faaliyetlerden biri de Türk kültürü çalışmalarını tanıtmak üzere Türkiyat Mecmuası adıyla ilmî bir dergi yayımlamaktı. Mecmuanın Ağustos 1925’te neşredilen birinci cildinin başında yer alan bilgilere göre Türkiyat Mecmuası Türkler’in lisan ve edebiyat, tarih, coğrafya ve etnografyasına ait tetkikler ve vesikalar mecmuası şeklinde çıkacaktır. Başlangıçta yılda ikiden az ve dörtten fazla olmamak üzere yayımlanacak ve her cilt en az yirmi formadan meydana gelecektir. Mecmua, Türkiyat sahasında yeni araştırmalarda bulunmakla beraber ülkeyi Batı dünyasındaki bu tür araştırmalardan haberdar etme amacı da güttüğünden çeşitli dillerden yapılan tercümelere geniş bir bölüm ayrılmıştır.
Türkiyat Mecmuası’nda başta M. Fuad Köprülü olmak üzere M. Münir Aktepe, Ahmed Refik Altınay, Reşit Rahmeti Arat, Necip Âsım, Ahmet Ateş, Nihad Sâmi Banarlı, Ömer Lütfi Barkan, Cavit Baysun, Kilisli Rifat, M. Kaya Bilgegil, Pertev Naili Boratav, Sadettin Buluç, Ahmet Caferoğlu, Nihad M. Çetin, Güzin Dino, Hasan Eren, Semavi Eyice, M. Tayyip Gökbilgin, Abdülbaki Gölpınarlı, Hikmet T. İlaydın, Abdülkadir İnan, Halûk İpekten, Fahir İz, İbrahim Kafesoğlu, Mehmet Kaplan, Abdülkadir Karahan, Ercüment Kuran, Akdes Nimet Kurat, Mecdut Mansuroğlu, Rıfkı Melûl Meriç, Necla Pekolcay, Midhat Sertoğlu, Faruk Sümer, Ali Tanoğlu, Fevziye Abdullah Tansel, Ali Nihad Tarlan, A. Battal Taymas, Zeki Velidi Togan, Osman Turan, Cavit Orhan Tütengil, M. Çağatay Uluçay, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Hilmi Ziya Ülken, M. Şerefettin Yaltkaya, Ömer Faruk Akün, Ali Alparslan, İnci Enginün, Kemal Eraslan, İsmail Erünsal, Ramazan Şeşen, Osman F. Sertkaya, Faruk K. Timurtaş, Osman Nedim Tuna gibi yerli; R. Anhegger, Wilhelm Bang, Vasilij Vladimiroviç Barthold, Sir G. Clauson, Eberhard, J. Eckmann, L. Fekete, H. A. Gibbons, Wilhelm F. Carl Giese, Muhammed Hamîdullah, F. W. Hasluck, B. Lewis, H. Ritter, Franz Taeschner, Wilhelm Thomsen, A. Tietze, P. Wittek ve John R. Walsh gibi yabancı bilim adamlarının araştırma, inceleme ve tanıtma yazıları çıkmıştır.
Mecmuanın 1925 ve 1928 yıllarında çıkan ilk iki sayısı (cilt) Arap harfleriyle basılmıştır. Mecmuada yer alan yazılar altı ana başlık altında toplanmaktadır: Tetkikler, notlar ve vesikalar, kitâbiyat tenkitleri, Türkiyat haberleri ve müteferrik-i hâriç. Bu sınıflandırma sonraki sayılarda değiştirilmiş, son cilt “Makaleler” ve “Kitâbiyat” olarak iki bölüm halinde düzenlenmiştir. Mecmua başlangıcından XX. cildin çıktığı 1997 yılına kadar gerek muhteva gerekse şekil bakımından pek fazla bir değişikliğe
uğramamıştır. Kapak şekli bazı küçük farklılıklarla son sayıya kadar devam etmiştir. Türkiyat Mecmuası’nın 1950’lere kadar neşredilen ciltlerinde daha çok tarih, sanat tarihi, coğrafya, dil ve eski Türk edebiyatıyla ilgili konularda araştırma ve incelemelerin yayımlandığı, özellikle yeni Türk edebiyatı alanındaki makalelerin IX. ciltten sonra yer aldığı dikkati çekmektedir. 1997’de çıkan son sayı kitâbiyat bölümündeki birkaç yazı dışında tamamen edebiyat ve dil ağırlıklıdır.
Türkiyat Mecmuası yılda en az iki defa çıkacağı belirtilmiş olmasına rağmen bu karar gerçekleştirilememiştir. M. Fuad Köprülü (altı cilt, 1925-1939), M. Cavit Baysun (beş cilt, 1951-1958) ve Ahmet Caferoğlu’nun (üç cilt, 1969-1972) müdürlükleri döneminde nisbeten düzenli çıkmış, bugüne kadar ancak yirmi cilt yayımlanabilmiştir: I. cilt 1925, II. cilt 1928, III. cilt 1935, IV. cilt 1934, V. cilt 1936, VI. cilt 1939, VII. ve VIII. ciltler birlikte 1942, IX. cilt 1951, X. cilt 1953, XI. cilt 1954, XII. cilt 1955, XIII. cilt 1958, XIV. cilt 1965, XV. cilt 1969, XVI. cilt 1971, XVII. cilt 1972, XVIII. cilt 1976, XIX. cilt 1980, XX. cilt 1997. Mecmuanın bazı ciltleri özel sayı niteliğinde hazırlanmıştır. IV. cilt 18 Ağustos 1934’te Dolmabahçe Sarayı’nda toplanan II. Dil Kurultayı’na, X. cilt M. Fuad Köprülü’nün 60. doğum yıl dönümünün kutlanmasına, XV. cilt Haziran 1968’de vefat eden M. Fuad Köprülü’nün hâtırasına, XVII. cilt Malazgirt Meydan Savaşı’nın 900. yıl dönümüne, XVIII. cilt Türkiyat Mecmuası’nın kuruluşunun 50. yıl dönümüne ithaf edilmiş, XX. cilt, Türkiyat Enstitüsü’nün kuruluşunun 70. yılı münasebetiyle başta M. Fuad Köprülü olmak üzere vefat eden Türkiyat mensuplarının hâtırasına sunulmuştur. Türkiyat Mecmuası, Türkiye’de ve dünyada Türkoloji alanındaki önemli faaliyetleri duyuran ve bu alanda araştırma yapanlar için başta gelen bir kaynak olma özelliğini uzun süre korumuştur.
BİBLİYOGRAFYA:
Sevim İlgürel, “Türkiyat Enstitüsü”, TK, sy. 158 (1975), s. 103-105; a.mlf., “Türkiyat Mecmuası Bibliyografyası”, TED, sy. 7-8 (1977), s. 233-262; Mustafa Özkan, “Kuruluşunun 70. Yılında Türkiyat Enstitüsü”, TM, XX (1997), s. 1-11; Osman Fikri Sertkaya, “İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü”, Istanbuler Almanach, sy. 2, İstanbul 1998, s. 38-39; Fatih Tığlı, “İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, IV/8, İstanbul 2006, s. 593-606; Sadettin Buluç, “Türkiyat Enstitüsü”, TA, XXXII, 312.
İsmail Güleç