TRABLUSÎ, Alâeddin

(علاء الدين الطرابلسي)

Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Halîl et-Trablusî (ö. 849/1445’ten sonra)

Hanefî fıkıh âlimi.

Trablusşam’da doğdu. Hayatına dair kaynaklarda bilgi yoktur. Sultan II. Murad’a ithaf ettiği el-İstiġnâǿ adlı eserinin başında Kudüs kadısı olduğu belirtilmekte, Kâtib Çelebi 844 (1440) yılında vefat ettiğini kaydetmektedir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1745). Ancak el-İstiġnâǿin sonunda eserin 849 yılı Receb ayında (Ekim 1445) Edirne’de yazıldığının belirtilmesi müellifin bu tarihten sonra öldüğünü göstermektedir. Trablusî, özellikle “edebü’l-kādî” türündeki kitapların en mükemmel örneklerinden biri kabul edilen, gerek muhtevası gerekse sistematiği sebebiyle büyük ilgi gören MuǾînü’l-ĥükkâm adlı eseriyle tanınmıştır.

Eserleri. 1. MuǾînü’l-ĥükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-ħaśmeyni mine’l-aĥkâm. Yargılama hukukunun önemi, konusu ve temel esasları, beyyineler ve siyâset-i şer‘iyye olmak üzere üç bölüme, her bölüm de çeşitli alt başlıklara ayrılmıştır. Müellif mukaddimede yargılama ilminin diğer ilimlerden farkına ve önemine işaret etmiş, insanların hukukunu doğrudan ilgilendirmesi dolayısıyla bu ilmin fıkhın en hassas dallarından biri olduğunu ifade etmiştir. Daha önce bu alanda yazılan kitaplarda eksiklikler bulunduğunu ve kitabını bunları gidermek amacıyla kaleme aldığını, yargılama hukukunun inceliklerini tesbit ederek çetin meselelerini çözüme kavuşturmaya çalıştığını belirtmiştir. Hanefî fıkhının esas alındığı MuǾînü’l-ĥükkâm’da mezhep içi ihtilâflara değinildiği gibi bazı yerlerde Şâfiî ve Mâlikî mezheplerinin ve nâdiren Hanbelîler’in görüşleri de kaydedilmiştir. Çeşitli eserlerden faydalanan müellif Şâfiîler’den Sirâcüddin Ömer b. Reslân el-Bulkīnî, Takıyyüddin es-Sübkî, Ahmed b. Mûsâ b. Nasr el-Hûyî ed-Dımaşkī (el-Âli’r-rütbe fî aĥkâmi’l-ĥisbe); Mâlikîler’den Şehâbeddin el-Karâfî (eź-Źaħîre, el-İĥkâm fî temyîzi’l-fetâvâ Ǿani’l-aĥkâm), Kurtubî (Tefsîr), Ebû Bekir İbnü’l-Arabî (Aĥkâmü’l-Ķurǿân); Hanbelîler’den İbn Kayyim el-Cevziyye gibi âlimlere atıflarda bulunmuştur. Günümüze birçok nüshası ulaşan MuǾînü’l-ĥükkâm’ın çeşitli baskıları yapılmıştır (Bulak 1300; kenarında Lisânüddin İbnü’ş-Şıhne’nin Lisânü’l-ĥükkâm adlı eseri ile birlikte: Kahire 1310, 1393/1973). 2. el-İstiġnâǿ fî şerĥi’l-Viķāye. Kâtib Çelebi Keşfü’ž-žunûn’da bir yerde (II, 2021) Alâeddin et-Trablusî’nin Burhânüşşerîa Mahmûd b. Ubeydullah el-Mahbûbî’nin Viķāyetü’r-rivâye adlı eserine bir şerh yazdığını söyler. Diğer birkaç yerde ise MuǾînü’l-ĥükkâm’a ait bir yazmanın üzerine eserin el-Viķāye’ye el-İstiġnâǿ adlı bir şerh yazan Alâeddin Ali Esved’e nisbet edildiğine dair bir not düşüldüğü (a.g.e., II, 1745), Kınalızâde Ali Efendi’den naklen, el-İstîfâǿ adlı bu şerhin ona değil Hüsâmeddin el-Kûsec’e (Kösec) ait olduğu ve el-Kûseciyye diye adlandırıldığı (a.g.e., II, 1522, 1745), MuǾînü’l-ĥükkâm müellifinin el-İstîfâǿ adlı el-Viķāye şerhi bulunduğu ve müellifi Hüsâmeddin el-Kûsec’den


dolayı el-Kûseciyye diye anıldığı (a.g.e., II, 2024) şeklinde birbiriyle çelişen bilgiler vermektedir. Alâeddin Ali Esved’in el-Viķāye’ye yazdığı şerhin adı el-Ǿİnâye olup MuǾînü’l-ĥükkâm adlı bir eseri mevcut değildir. Hüsâmeddin el-Kûsec hakkında Kınalızâde’nin Ŧabaķāt’ında, Şeķāǿiķ ve zeyilleriyle diğer belli başlı kaynaklarda bilgi bulunamamıştır. el-İstiġnâǿin müellif nüshasıyla karşılaştırılan Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı (Fâtih, nr. 1889) bir nüshasının başında yazar adı Ali b. Halîl et-Trablusî şeklinde açıkça belirtildiği gibi MuǾînü’l-ĥükkâm’ın sonunda da (s. 244) kendisine ait el-Viķāye şerhine işarette bulunulmuştur. Süleymaniye Kütüphanesi kayıtlarında (Yenicami, nr. 455) Alâeddin et-Trablusî’ye nisbet edilen Teşnîfü’l-mesmaǾ fî şerĥi’l-MecmaǾ adlı eser Ahmed b. Muhammed b. Şa‘bân et-Trablusî’ye (Keşfü’ž-žunûn, II, 1600; Ömer Rızâ Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, I, 269), el-Muķaddimetü’l-ǾAlâǿiyye fî maǾrifeti tecvîdi’l-Ķurǿân ise (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 69) Ali b. Muhammed et-Trablusî’ye (Brockelmann, GAL, Suppl., II, 452; Ömer Rızâ Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 384, 528) aittir.

BİBLİYOGRAFYA:

Alâeddin et-Trablusî, MuǾînü’l-ĥükkâm, Kahire 1310, s. 2-3, 244; a.mlf., el-İstiġnâǿ, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1889, vr. 1b, 352b; Keşfü’ž-žunûn, II, 1522, 1600, 1745, 2021, 2024; Serkîs, MuǾcem, II, 1236; Brockelmann, GAL, II, 98-99; Suppl., II, 91; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 732; Fihrisü’l-kütübi’l-mevcûde bi’l-Mektebeti’l-Ezheriyye, [baskı yeri yok] 1365/1947 (Matbaatü’l-Ezher), II, 273-274; Ömer Rızâ Kehhâle, el-Münteħab min maħŧûŧâti’l-Medîneti’l-münevvere, Dımaşk 1393/1973, s. 33; a.mlf., MuǾcemü’l-müǿellifîn, Beyrut 1414/1993, I, 269; II, 384, 439, 528; M. Ahmed Dernîka, Ķuđâtü’ş-şerǾ ve’l-iftâǿ fî Ŧarâblusi’l-feyĥâǿ Ǿabre’l-uśûr, Trablus 1416/1996, s. 155; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, Ankara 2006, s. 99-100.

Abdullah Kahraman