TEKİN, Şinasi
(1933-2004)
Türkolog.
28 Eylül 1933 tarihinde Balıkesir’in Dursunbey ilçesine bağlı Karagözköyü’nde doğdu. 1950’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’n-de başladığı öğrenimini beşinci dönemden itibaren Almanya’da sürdürdü. Burada önce Münster, ardından Hamburg üniversitelerinde eğitim gördü; Franz Taeschner ve Annemarie von Gabain gibi türkologların öğrencisi oldu. 1955 yılından başlayarak Mainz İlimler Akademisi’ndeki Uygurca yazmaların kataloglanması çalışmalarına katıldı. Doktorasını Gabain’in yanında Eski Uygur Türkçesi üzerine yaptı (1958). Daha sonra Türkiye’ye döndü. Bir süre Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde çalıştı; ardından Mehmet Kaplan’la birlikte gittiği, yeni açılan Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde asistan olarak görevlendirildi (1959). 1961’de doçent, 1964’te profesör oldu. Bu yıllarda araştırmalarını Eski Uygur Türkçesi metinlerine ve bu metinlerdeki Budist kültürüne yöneltti. Aldığı davet üzerine 1965 yılından itibaren Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü’nde görev aldı. Burada ders verme ve bilimsel araştırma faaliyetlerinin yanı sıra Sources of Oriental Languages and Literatures serisini yayımlamaya başladı. Bu seride birçoğu Türkçe olan pek çok kaynak metin ve araştırma yayımlandı. 1976’da uzun süre mesai arkadaşlığı yaptığı Gönül Alpay ile evlendi. 1977’de Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları [TUBA] dergisini önce Fahir İz’le birlikte, daha sonra Gönül Alpay’ın katkılarıyla çıkardı. Koç ve Uludağ üniversitelerinin iş birliğiyle Harvard Üniversitesi’nde bir Osmanlıca yaz okulu açtı. Bu program gereğince 1997’den itibaren her yıl Ayvalık’ın Cunda adasında lisans üstü öğrencilerine Osmanlıca ve Türk kültürü dersleri verdi. 16 Eylül 2004’te ölen Şinasi Tekin, İstanbul Edirnekapı Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Şinasi Tekin, Eski Türkçe ve Uygur dönemiyle ilgili metinler, tıpkıbasımlar yayımlamış, ayrıca makalelerinde bu dönemin Türk dili ve kültürü üzerinde durmuştur. Türk dilini ve kültürünü bütüncül anlayışla ele alan bir yaklaşıma sahipti. Eski Türkçe dönemi metinleri kadar diğer tarihî dönemlere ait metin ve sorunlar da onun ilgi alanına girmiş, kuruculuğunu ve editörlüğünü yaptığı seride Türk dili ve kültürünün temel metinlerinin bilimsel edisyonlarının yayımlanmasına imkân sağlamıştır. Dîvânü lugāti’t-Türk, Dânişmendnâme, Battalnâme, Bâbürnâme gibi metinler bunlar arasındadır. Şinasi Tekin’in, Harvard Üniversitesi’nde yine kurucusu ve editörü olduğu Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları Serisi’n-den çıkardığı tıpkıbasımlar onun Anadolu ve Osmanlı sahası metinleri ve kültürüyle ilgisini göstermektedir. 1989-1994 yılları arasında Tarih ve Toplum dergisinde “İştikakçının Köşesi” başlığı altında yayımlanan etimolojik incelemeleri ilgiyle takip edilmiştir. Ele aldığı kelime ve kavramların hem dil bilgisi hem de sosyokültürel süreçler içinde gelişmelerini geniş bilgi birikimiyle ortaya koyan bu denemeler daha sonra kitap haline getirilmiştir. Journal of Turkish Studies dergisi otuz yıla yakın bir süre Tekin’in editörlüğünde yayımlanmış, yüzlerce makale, kitap tanıtımı ve eleştiri bu dergide Türkçe olarak yazılmıştır. Şinasi Tekin, bu dergi ve yayım serisi aracılığıyla Türkçe’yi Batı dünyasında Türkoloji’nin yayın dillerinden biri haline getirmiştir. Ayrıca Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Atatürk Üniversitesi Yıllığı, Türk Kültürü, Türk Yurdu ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi’nde makaleleri çıkmıştır.
Eserleri. 1. Uygurca Metinler I: Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah) Vap Hua Ki Atlıg Nom Çeçeki Sudur (Saddharmapuñdarîka) (Erzurum 1960). 2. The Vigur Translation of Sthiramati’s Commentary on the Vasubandhu’s Abhidharmarkos’as’ātra (New York 1970). V. yüzyılda yaşayan Hintli filozof Vasubandhu’nun Abhidharmakoşo adlı eseri içinde bulunan, Hintli Budist keşişi Sthiramati’nin yazdığı tefsirin Uygurca çevirisidir. 3. Menâhicü’l-inşâ. Tekin’in, Yahyâ b. Mehmed el-Kâtib’in XV. yüzyılda kaleme aldığı, en eski Osmanlıca inşâ kitabı kabul edilen eser üzerine yaptığı doktora çalışması olup metin, sözlük ve eserin tıpkıbasımından meydana gelmiştir (Cambridge 1971). 4. Willi Bang Kaup: Berlindeki Macar Enstitüsünden Türkoloji Mektupları (Erzurum 1980). Bu tercüme Türkiye’de Türkoloji çalışmalarına önemli katkı sağlamıştır. 5. Uygurca Metinler II: Maytrisimit: Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma. Uygurca İptidaî Bir Dram: Burkancılığın Vaibhâşika Tarikatine Ait Bir Eserin Uygurcası (Ankara 1976). Türkiye’de yayımlanmış Eski Uygurca metinleri kapsayan kitap filolojik yöntemi ve açıklamaları ile örnek eser niteliği taşır. 1980’de Almanca olarak Berlin’de de basılmıştır. 6. Die Kapitel über die Bewusstseinslehre im uigurischen Goldglanzsütra (IX und X.) (Wiesbaden 1971). Doktora tezinin kısaltılmış edisyonudur. 7. Budhistische Uigurica aus der Yüan-Zeit (Wiesbaden 1980). 8. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Eserin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki (Bağdat Köşkü, nr. 304) nüshasının tıpkıbasımı olup seyahat-nâmenin birinci cildidir (Gönül Alpay ile birlikte, Cambridge 1989). 9. Eski Türklerde Yazı, Kitap ve Kağıt Damgaları (İstanbul 1993). 1992’de İstanbul Üniversitesi’nde verdiği üç konferansın genişletilmiş şeklidir. 10. İştikakçının Köşesi: Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler (İstanbul 2001). Bu yazılarda kelimeler Türk kültür hayatının seyri içinde yaşayan, değişen ve ölen birimler şeklinde ele alınmış, kültürler ve diller arasındaki alışverişler göz önüne serilmiştir. 11. Osmanlıca El Kitabı (I-II, Cambridge 2002). Osmanlıca yaz okulu için kaleme alınmıştır. Eserde farklı konularda, farklı dönemlere ait değişik yazı
biçimleriyle yazılmış metinlerin transkripsiyonu ve filolojik açıklamalar yer almaktadır. Bunların dışında Şinasi Tekin’in dergilerdeki makaleleri yanında kitap tanıtımları ve bazı kitaplarda yazdığı bölümler vardır. 1980’li yıllara kadar daha çok Eski Uygur dili ve kültürüyle ilgili makaleler yazan Tekin’in bu tarihten sonra gittikçe artan sayıda Anadolu sahası metinlerine ve Osmanlı kültür tarihine eğildiği görülür.
BİBLİYOGRAFYA:
“Kronolojik Yaşam Öyküsü”, Şinasi Tekin’in Anısına: Uygurlardan Osmanlıya (haz. Günay Kut - Fatma Büyükkarcı Yılmaz), İstanbul 2005, s. 22-23; Gönül Alpay Tekin, “Şinasi Bey ile Geçen Bir Ömür”, a.e., s. 24-73; Selim Sırrı Kuru, “Bir Dilin Derinlerinde: Şinasi Tekin’in Eserlerine Bir Yaklaşım Denemesi”, a.e., s. 74-86; Yorgo Dedes, “Şinasi Tekin Bibliyografyası”, a.e., s. 87-99; Mustafa S. Kaçalin, “Prof. Dr. Şinasi Tekin (1933-2004)”, MÜTAD, sy. 16 (2004), s. 269-298; a.mlf., “Prof. Dr. Şinasi Tekin (28 Eylül 1933 - 16 Eylül 2004)”, TUBA, XXX/1 (2005), s. 351-360; W. M. Thackston, “Şinasi Tekin (1933-2004)”, MESA Bulletin, XXXIX (2005), s. 159-160; Nail Tan, “Prof. Dr. Şinasi Tekin”, TDl., sy. 657 (2006), s. 288-290; Günay Kut, “Şinasi Tekin (1933-2004)”, Journal of Turkish Literature, sy. 3, Ankara 2006, s. 147-152.
Hayati Develi