TANÂHÎ, Mahmûd Muhammed

(محمود محمّد الطناحي)

Mahmûd b. Muhammed et-Tanâhî el-Mısrî (1935-1999)

Arap dili ve edebiyatı âlimi, eğitimci, yazar ve nâşir.

Mısır’ın Menûfiye şehrinde doğdu. Sekiz yaşında iken Kahire’ye gitti. Hıfzını tamamladıktan sonra Ezher bünyesindeki liseden mezun oldu (1958). Ardından Kahire Üniversitesi Dârülulûm Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi (1962). Aynı fakültede, İbn Mu‘tî’in nahiv görüşü ve el-Fuśûlü’l-ħamsûn adlı eseriyle ilgili yüksek lisansını (1972) ve İbnü’ş-Şecerî’nin el-Emâli’n-naĥviyye’sini neşre hazırlayarak doktorasını (1978) tamamladı. Çalışma hayatına Kahire’deki Amerikan Üniversitesi’ne bağlı Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyye’de asistan olarak başladı. İki yıl sonra Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye’ye bağlı Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye’ye uzman sıfatıyla tayin edildi (1965). 1978 yılında Mekke’deki Kral Abdülazîz Üniversitesi Şeriat Fakültesi ed-Dirâsâtü’l-ulyâ el-Arabiyye’de (şimdiki Ümmülkurâ Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi) doçentliğe getirildi. 1989’da bu görevinden istifa ederek Mısır’a döndü. 1991’de Kahire Üniversitesi’nin ed-Dirâsâtü’l-Arabiyyetü’l-İslâmiyye Fakültesi’ne doçent tayin edildi. 1995 yılında profesörlüğe yükseltildikten sonra Hulvân Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığı yaptı. Kahire Arap Dil Kurumu’nda ve Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki Tahkīku’t-türâs merkezinde uzman olarak, ayrıca Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye’deki Eğitim-Kültür ve İlimler Dairesi Arap Kültür Hizmetleri Heyeti’nde üye sıfatıyla çalışmalarda bulundu. 23 Mart 1999’da vefat etti. Mütevazi kişiliğiyle tanınan Tanâhî, ilmî neşirleriyle meşhur olan Mahmûd Muhammed Şâkir’in önde gelen talebelerinden olup Mısır’ın çağdaş âlim, edebiyatçı ve yazarları hakkında geniş mâlûmata sahipti. 1970-1975 yıllarında, Arapça önemli yazmaların fotokopi ve mikrofilmlerini sağlamak amacıyla Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye tarafından Türkiye, Fas, Yemen, Suudi Arabistan gibi ülkelerin kütüphanelerinde çalışmak üzere görevlendirilen heyetlerde yer almıştır. Arap ve İslâm dünyasından birçok âlimle yakın ilişki kurmuş, kongre ve sempozyumlara katılmıştır.

Eserleri. Tanâhî’nin telif ve neşir olarak otuz beşi aşkın eserinden bazıları şunlardır: Telifleri: Medħal ilâ târîħi neşri’t-türâŝi’l-ǾArabî (Kahire 1405/1984); el-Mûcez fî merâciǾi’t-terâcim ve’l-büldân ve’l-muśannefât ve taǾrîfâti’l-Ǿulûm (Kahire 1406/1985); Fehârisü Kitâbi’l-Uśûl fi’n-naĥv li-Ebî Bekr İbni’s-Serrâc (Kahire 1986); el-Kitâbü’l-maŧbûǾ bi-Mıśr fi’l-ķarni’t-tâsiǾ Ǿaşer-târîħ ve taĥlîl (Kahire 1996); Kitâbü’l-Hilâl (Kahire 1996, 1999); Neşirleri: Mecdüddin İbnü’l-Esîr, en-Nihâye fî ġarîbi’l-ĥadîŝ ve’l-eŝer (Kahire 1963-1965; Beyrut 1963; Lahor 1970; Halep, ts., Tâhir Ahmed ez-Zâvî ile birlikte); İbnü’s-Sübkî, Ŧabaķātü’ş-ŞâfiǾiyyeti’l-kübrâ (Kahire 1964-1976, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv ile birlikte); Takıyyüddin el-Fâsî, el-Ǿİķdü’ŝ-ŝemîn fî târîħi’l-beledi’l-emîn (VIII. cüz, Kahire 1969); Ahmed b. Muhammed el-Herevî, Kitâbü’l-Ġarîbeyn (I. cilt, Kahire 1970); İbn Mu‘tî, el-Fuśûlü’l-ħamsûn (Kahire 1977); Mecdüddin İbnü’l-Esîr, Menâlü’ŧ-ŧâlib fî şerĥi Ŧıvâli’l-ġarâǿib (Dımaşk-Mekke-Kahire 1400-1403/1980-1983; Kahire 1997); Ebû Ali el-Fârisî, Kitâbü’ş-ŞiǾr/Şerĥu’l-ebyâti’l-müşkileti’l-iǾrâb (Kahire 1988); İbnü’ş-Şecerî, el-Emâlî (Kahire 1992); Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî, Źikrü’n-nisveti’l-müteǾabbidâti’ś-śûfiyyât (Kahire 1993); Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, AǾmârü’l-aǾyân (Kahire 1994). Tanâhî’nin Kahire’de çıkan er-Risâle, el-Hilâl, el-Kâtibü’l-ǾArabî, el-Mecelle, eŝ-Ŝeķāfe dergileriyle Kahire ve Dımaşk Arap Dil Kurumu dergilerinde, Küveyt’teki el-ǾArabî, Mağrib’deki DaǾvetü’l-ĥaķ, Mekke’deki Arap Dili Fakültesi dergilerinde ilmî makaleleri yayımlanmıştır. Mecelletü MaǾhedi’l-maħŧûŧâti’l-ǾArabiyye’de (XLIII/1; Kahire 1420/1999) ölümü dolayısıyla Tanâhî’nin çeşitli yönlerini ele alan yazılar yayımlanmıştır (bk. bibl.).

BİBLİYOGRAFYA:

Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Medħal ilâ târîħi neşri’t-türâŝi’l-ǾArabî, Kahire 1405/1984, s. 51, 100, 224, 225; a.mlf., el-Mûcez fî merâciǾi’t-terâcim ve’l-büldân ve’l-muśannefât ve taǾrîfâti’l-Ǿulûm, Kahire 1406/1985, s. 13, 19, 45, 46, 86; a.mlf., Fehârisü Kitâbi’l-Uśûl fi’n-naĥv li-Ebî Bekr İbni’s-Serrâc, Kahire 1986, s. 8; a.mlf., el-Kitâbü’l-maŧbûǾ bi-Mıśr fi’l-ķarni’t-tâsiǾ Ǿaşer, Kahire 1416/1996, s. 6, 7, 8, 9, 90; a.mlf., Kitâbü’l-Hilâl, Kahire 1999, s. 35 vd.; Eymen Fuâd Seyyid, “eŧ-Ŧanâĥî ve’l-maħŧûŧât”, MMMA (Kahire), XLIII/1 (1420/1999), s. 177-181; Abdüllatîf Abdülhalîm, “Maĥmûd eŧ-Ŧanâĥî”, a.e., s. 183-188; M. İbrâhim el-Bennâ, “Maĥmûd eŧ-Ŧanâĥî muĥaķķıķan”, a.e., s. 189-193; M. Hamâse Abdüllatîf, “Maĥmûd eŧ-Ŧanâĥî ... ĥayâtühû bi-ķalemih”, a.e., s. 195-215; M. Selîm el-Avvâ, “Maĥmûd eŧ-Ŧanâĥî murâbıŧan fi’ŝ-ŝuġūri’l-ǾArabiyye”, a.e., s. 217-232.

Mahmûd el-Arnaût