TAHTÂVÎ, Ahmed Râfi‘

(أحمد رافع الطهطاوي)

Ahmed Râfi‘ b. Muhammed b. Abdilazîz el-Hüseynî el-Kāsımî et-Tahtâvî (1859-1936)

Mısırlı Hanefî âlimi.

Circâ müdüriyetine bağlı Tahtâ’da doğdu (1275/1859). Tanınmış bir seyyid ailesine mensuptur. İlk öğrenimini ve hıfzını memleketinde tamamladı. 1287 (1870) yılında Kahire’ye giderek Ezher’de tahsilini sürdürdü. Muhammed İlîş, Abdülhâdî el-Ebyârî, Zeyn b. Ahmed el-Mersafî, Abdülkādir er-Râfiî, Abdurrahman en-Nevâvî, Abdurrahman eş-Şirbînî, Muhammed el-Hudarî, Muhammed el-İnbâbî, Hasan et-Tavîl, Muhammed eş-Şerkāvî, Muhammed Ali el-Besyûnî gibi âlimlerden ders aldı. Ali b. Halîl el-Asyûtî, İbrâhim es-Sekkā ve Muhammed el-Üşmûnî’den hadis okudu. 1299’da (1882) Ezher şeyhi Muhammed el-İnbâbî’den icâzet ve tedrîs izni aldı. Mehdî el-Abbâsî Ezher şeyhi olduğunda Tahtâvî’ye dinî işlerle ilgili yüksek derecede bir görev vermek istediyse de Tahtâvî kabul etmeyerek memleketine döndü, öğretim ve telifle meşgul oldu. Kendisinden ders alanlar arasında Râgıb et-Tabbâh, Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî, kardeşi Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî ve Zâhid Kevserî gibi âlimler vardır. 1898’de Tahtâ’da Medresetü feyzi’l-mün‘im adlı özel bir medrese yaptırdı ve bir süre faaliyet gösterdikten sonra devlete devretti (1912). 1901’de ikinci dereceden, 1904’te birinci dereceden kisve-i teşrîfi’l-mazhariyye nişanıyla ödüllendirildi. 1908’de yerleştiği Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. Bulûġu’s-sûl fî tefsîri “leķad câǿeküm resûl” (Kahire 1305). 2. Kemâlü’l-Ǿinâye bi-tevcîhi mâ fî “leyse kemiŝlihî şeyǿün” mine’l-kinâye (Kahire 1313). 3. el-Ķavlü’l-îcâbî fî tercemeti’l-ǾAllâme Şemsiddîn el-İnbâbî (Kahire 1314). 4. RefǾu’l-ġavâşî Ǿan muǾđılâti’l-Muŧavvel ve’l-ĥavâşî. Teftâzânî’nin el-Muŧavvel’i ile Seyyid Şerîf el-Cürcânî ve Siyâlkûtî’nin buna yazdıkları hâşiyeler üzerine yazılmış bir ta‘likattır. Beş cilt olup ilk cildi basılmıştır (Kahire 1333). 5. eŝ-Ŝaġrü’l-bâsim fî menâķıbi Sîdî Ebi’l-Ķāsım (Kahire 1339). Müellifin mensup olduğu seyyid ailesinin atası Ebü’l-Kāsım Celâleddin b. Abdülazîz b. Yûsuf b. Râfi‘ el-Hüsey-nî et-Tilimsânî hakkındadır. 6. et-Tenbîh ve’l-îķāž li-mâ fî źüyûli Teźkireti’l-ĥuffâž. Zehebî’nin eserine Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, Takıyyüddin İbn Fehd ve Süyûtî’nin yazdığı zeyiller üzerine kaleme alınan bir ta‘likat olup bu eserlerin sonunda basılmıştır (Dımaşk 1348).

Tahtâvî’nin diğer eserleri de şunlardır: Nefeĥâtü’ŧ-ŧîb Ǿalâ tefsîri’l-Ħaŧîb, Şerĥu’ś-śadr bi-tefsîri sûreti’l-Ķadr, Nažmü’ddüreri’l-ĥisân fî tefsîri âyeti şehri Ramażân, el-MesǾa’r-racîĥ ilâ fehmi şerĥi Ġarâmî Śaĥîĥ (İbn Ferah el-İşbîlî’nin hadis terimlerine dair eseri üzerine yapılmış bir çalışmadır), en-Nesîmü’s-seharî Ǿalâ Mevlidi’l-Ħuđarî, Minśatü’l-ibtihâc bi-ķıśśati’l-isrâǿ ve’l-miǾrâc, Ferâǿidü’l-fevâǿidi’l-vefiyye bi-maķāśıdi ħafiyyeti’l-elfiyye, Hidâyetü’l-müctâz ilâ nihâyeti’l-îcâz fi’t-teşbîh ve’l-kinâye ve’l-mecâz, er-Riyâżü’n-nediyye Ǿale’r-Risâleti’s-Semerķandiyye, eŧ-Ŧırâzü’l-muǾallem Ǿalâ ĥavâşi’s-Süllem, Resâǿilü’l-muĥâđara fî mesâǿili’l-münâžara, el-MesǾa’l-ĥamîd fî beyâni ve taĥrîri’l-esânîd (İrşâdü’l-müstefîd ilâ beyâni ve taĥrîri’l-esânîd). Tahtâvî ayrıca birçok esere ta‘likat yazmış, bazı eserleri ihtisar etmiştir (Zekî Fehmî, s. 515).

BİBLİYOGRAFYA:

Ali Paşa Mübârek, el-Ħıŧaŧü’t-Tevfîķıyye, Kahire 1422/2001, XIII, 146-147; Ferec Süleyman Fuâd, el-Kenzü’s-semîn li’l-Ǿužamâǿi’l-Mıśriyyîn, Kahire 1917, s. 140-145; Serkîs, MuǾcem, II, 1245-1246; Zekî M. Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-Şarķıyye, Kahire 1369/1950, II, 72-74; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, II, 119-120; Ziriklî, el-AǾlâm


(Fethullah), I, 124; M. Zâhid el-Kevserî, et-Taĥrîrü’l-vecîz fîmâ yebteġīhi’l-müstecîz (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), Halep 1413/1993, s. 79; Zekî Fehmî, Śafvetü’l-Ǿaśr fî târîħ ve rüsûmi meşâhiri ricâli Mıśr, Kahire 1995, s. 510-517; İbrâhim b. Abdullah el-Hâzimî, MevsûǾatü aǾlâmi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer ve’l-ħâmis Ǿaşer el-hicrî fi’l-Ǿâlemi’l-ǾArabî ve’l-İslâmî, Riyad 1419, II, 682-685; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 631; II, 1277.

Phılıp Charles Sadgrove