TABERSÎ
(الطبرسي)
Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl et-Tabersî (ö. 548/1154)
Döneminde İmâmiyye Şîası’nın önde gelen müfessir, fakih ve âlimlerinden.
Büyük ihtimalle Taberistan’da, bazı rivayetlere göre ise Kâşân ve İsfahan arasında bir köy olup Arapça’ya Tabris şeklinde geçen Tefriş’te doğdu. 467 (1075) veya 470’te (1077) dünyaya geldiğini belirten nakiller yanında doksan yaşında öldüğü şeklindeki rivayetler dikkate alınarak 458 (1066) yılında doğduğu kabul edilebilir. Meşhed’de uzun süre kaldığından Meşhedî, ayrıca Radavî diye de bilinir. Sebzevârî’deki ikameti dolayısıyla Sebzevârî olarak da anılmakla birlikte en meşhur nisbesi Tabersî’dir, bu nisbe mutlak olarak kullanıldığında kendisi kastedilir. Ebü’l-Vefâ Abdülcebbâr b. Ali el-Mukrî er-Râzî, Ebû Ali b. Şeyh et-Tûsî, Muvaffakuddin Hüseyin b. Feth el-Vâiz el-Bekrâbâdî, Ebû Tâlib Muhammed b. Hüseyin el-Hüseynî ve Hasan b. Hüseyin b. Bâbeveyh el-Kummî gibi âlimlerin derslerine devam etti. Tahsilinden sonra bir süre Horasan’da hocalık yaptı. Başta oğlu Radıyyüddin olmak üzere Reşîdüddin İbn Şehrâşûb et-Tabersî, Müntecebüddin el-Kummî, Kutbüddin er-Râvendî ve Burhâneddin Muhammed Ali el-Kazvînî gibi öğrenciler yetiştirdi. 523’te (1129) Meşhed’den ayrılarak Sebzevâr’a yerleşti ve eserlerinin çoğunu telif ettiği ömrünün son yirmi beş yılını burada geçirdi (AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 400). 548 (1154) yılının kurban bayramı gecesi Sebzevâr’da vefat eden Tabersî’nin naaşı Meşhed’e nakledilerek Katlgâh diye bilinen yerde, diğer bir rivayete göre ise İmam Ali er-Rızâ’nın abdest alıp guslettiği yerde defnedildi.
Eserleri. Tabersî’nin tefsir alanındaki çalışmalarının önem taşıdığı kabul edilmekte, günümüz Şiî dünyasında müfessirliğiyle öne çıkmaktadır. 1. MecmaǾu’l-beyân* li-Ǿulûmi’l-Ķurǿân (MecmaǾu’l-beyân fî tefsîri’l-Ķurǿân). Eser üzerinde muhtelif ihtisar çalışmaları yapılmış ve Farsça’ya tercüme edilmiştir. 1852’den itibaren gerçekleştirilen baskıları dışında Ahmed Ârif ez-Zeyn (Tahran 1322-1324), Muhammed Emîn el-Âmilî (Beyrut 1377/1957), Seyyid Hâşim er-Resûlî el-Mahallâtî (Kahire 1378/1958; Tahran 1379/1339 hş.), Seyyid
Fazlullah el-Yezdî et-Tabâtabâî ve Hâşim er-Resûlî (I-X, Beyrut 1406/1986) tarafından neşredilmiştir. 2. el-Kâfî eş-şâfî min kitâbi’l-Keşşâf (et-Tefsîrü’l-vecîz, et-Tefsîrü’ś-śaġīr). Tabersî, MecmaǾu’l-beyân’dan sonra Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ındaki edebî özellikleri bu çalışmasında bir araya getirmiştir (EI² [İng.], X, 40). 3. CevâmiǾu‘l-câmiǾ et-Tefsîrü’l-vasîŧ. Müellifin, oğlu Hasan’ın isteği üzerine yazdığı, tefsirle ilgili çalışmalarının sonuncusu olan bu eser, el-Keşşâf’tan alıp yazdıklarına kendi tefsirinden bazı bölümlerin eklenmesiyle meydana gelmiştir. İlk taşbaskı neşrinden (Tahran 1302, 1321) sonra Ebü’l-Kāsım Gürcî (Gerecî ?) (I-II, Tahran 1347-1359 hş.; Kum 1409/1367 hş.) ve Âyetullah Kādî Tabâtabâî (Tebriz 1383) tarafından yayımlanmıştır. 4. İǾlâmü’l-verâ bi-aǾlâmi’l-hüdâ. İspehbed Alâüddevle Ali b. Şehriyâr b. Kārin adına Hz. Peygamber’in, Fâtıma’nın ve on iki imamın faziletlerine dair Şiî ve Sünnî kaynaklarından derlenen bilgilere dayanılarak kaleme alınan bir eserdir. Çeşitli baskıları bulunan kitabın ilk neşirlerinden biri Necef’te yapılmış (1970), ilmî neşri Ali Ekber el-Gaffârî’nin tashihleri ve dipnotlar ilâvesiyle gerçekleştirilmiş (Beyrut 1399/1979), ayrıca bir komisyon tarafından gözden geçirilerek yayımlanmıştır (Beyrut 1405/1985). 5. el-Âdâbü’d-dîniyye li’l-ħizâneti’l-MuǾîniyye. Ahlâka dair olan eser, İsmâilî fedâilerince 521 (1127) yılında öldürülen Horasan emîri ve Sultan Sencer’in veziri Muînüddîn-i Kâşî’ye ithaf edilmiş olup henüz neşredilmemiştir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, I, 18). 6. el-Müǿtelef mine’l-muħtelef beyne eǿimmeti’s-selef. Şeyhüttâife Ebû Ca‘fer et-Tûsî’nin Mesâǿilü’l-ħilâf adlı eserinin şerhidir (nşr. Mehdî er-Recâî, Meşhed 1410). 7. Tâcü’l-mevâlîd. Hz. Peygamber, Fâtıma ve imamlarla ilgili biyografik bir çalışmadır (Kum 1406/1985). 8. Neŝrü’l-leǿâlî. Hz. Ali’nin sözlerinin alfabetik sıraya göre düzenlenip kaydedildiği küçük bir risâledir (Musa O. A. Abdul, XV/2-3 [1971], s. 101). Tabersî’nin bunların dışında en-Nûrü’l-mübîn, Künûzü’n-necât, et-Temhîd fi’l-uśûl, Münyetü’z-zâhid, el-Fâǿiķ, el-ǾUmde, Feżâǿilü’z-Zehrâǿ, MeǾâricü’s-suǿâl, Śaĥîfetü’r-Rıżâ ve el-Cevâhir fi’n-naĥv gibi eserleri bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Beyhakī, Târîħ (Hüseynî), s. 420-421; Abdülcelîl el-Kazvînî, Kitâbü’n-Naķż (nşr. Celâleddin el-Hüseynî Urmevî), Tahran 1331hş./1952, s. 304; İbn Şehrâşûb, MeǾâlimü’l-Ǿulemâǿ, Necef 1380/1961, s. 135; Mustafa el-Hüseynî et-Tefrîşî, Naķdü’r-ricâl, Tahran 1318, s. 266; Abdullah Efendi el-İsfahânî, Riyâżü’l-Ǿulemâǿ ve ĥiyâżü’l-fużalâǿ (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Kum 1401, IV, 340-359; Hür el-Âmilî, Emelü’l-âmil (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Necef 1385/1965, II, 216-217; Hânsârî, Ravżâtü’l-cennât, Beyrut 1411/1991, V, 342-349; Abbas el-Kummî, el-Künâ ve’l-elķāb, Beyrut 1403/1983, II, 444; AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 398-401; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, I, 18; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, s. 420; M. Rızâ el-Hakîmî, Târîħu’l-Ǿulemâǿ Ǿabre’l-Ǿuśûri’l-muħtelife, Beyrut 1403/1983, s. 433-435; Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, III, 279-295; Musa O. A. Abdul, “The Unnoticed Mufassir Shaykh Ŧabarsī”, IQ, XV/2-3 (1971), s. 96-120; Ali Asgar Halebî, “Ŧabersî ve MecmaǾu’l-beyân”, Neşr-i Dâniş, III/1, Tahran 1361/1983, s. 19-22; E. Kohlberg, “al-Ŧabrisī (Ŧabarsī)”, EI² (İng.), X, 40-41; Nebîl Ebû Amşe, “eŧ-Ŧabersî, el-Fażl b. Ĥasan”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2005, XII, 507-508.
Mustafa Öz