ŞİRBÎNÎ, Abdurrahman b. Muhammed
(عبد الرحمن بن محمّد الشربيني)
Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed eş-Şirbînî el-Mısrî (ö. 1908)
Ezher şeyhi.
Ezher’de öğrenim gördü ve Ahmed el-Mersafî, İbrâhim el-Bâcûrî, İbrâhim es-Sekkā, Ekrem el-Efgānî gibi hocalardan ders aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Ezher’de müderrislik yaptı ve eski kaynaklar hakkındaki bilgisiyle tanındı. Kendisinden ders alanlar arasında Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî, Muhammed İlîş, Şernûbî, Abdülhay el-Kettânî, Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî gibi tanınmış âlimler bulunmaktadır. Şirbînî, Mısır’da Batı tipi eğitimin giderek yaygınlık kazanmasıyla birlikte ıslaha yönelik arayışların başladığı Ezher’de geleneksel yaklaşımı benimseyip Muhammed Abduh’un öncülüğünü yaptığı yenilikçi gruba muhalefet etti. Islah yanlısı Ali b. Muhammed el-Biblâvî’yi Ezher şeyhliğinden ve üç gün sonra Muhammed Abduh’u Ezher İdare Meclisi üyeliğinden alan Hidiv II. Abbas Hilmi, Şirbînî’yi Ezher şeyhliğine getirdi (13 Muharrem 1323/20 Mart 1905). Şirbînî, Ezher’in dinî ilimlerin öğretimi için kurulduğunu, modern bilimlere önem verilmesi halinde dinî ilimlerin ihmal edileceğini ileri sürüp ıslahın sadece öğrencilerin hayat şartlarının düzeltilmesiyle sınırlı tutulmasını istiyordu. Bu sebeple felsefe ve mantık derslerine son verdi. Muhammed Abduh, Muķaŧŧam gazetesinde yazdığı yazılarla onu eleştirdi. Hidivin beklentilerine cevap verme konusunda Şirbînî de isteksiz davranınca 16 Zilhicce 1324’te (31 Ocak 1907) Ezher şeyhliği görevinden alındı ve yerine Hassûne en-Nevâvî ikinci defa şeyhliğe tayin edildi. Şirbînî 23 Cemâziyelâhir 1326’da (23 Temmuz 1908) vefat etti. Şâfiî mezhebine mensup olan Şirbînî daha çok bu mezhebin fıkhına dair şerh ve hâşiyeler üzerine yazdığı takrirlerle (ta‘likat) tanınmıştır.
Eserleri. 1. Taķrîr Ǿalâ Ĥâşiyeti’l-Bennânî Ǿalâ Şerĥi’l-Maĥallî. Celâledin el-Mahallî’nin Tâceddin es-Sübkî’ye ait fıkıh usulüne dair CemǾu’l-cevâmiǾ adlı esere yazdığı şerh üzerine Abdurrahman b. Câdullah el-Bennânî tarafından kaleme alınan hâşiyeye yazılmış bir takrirdir (I-II, Kahire 1304, 1318; nşr. Muhammed Abdülkādir Şâhîn, I-II, Beyrut 2005). 2. Ĥâşiyetü’l-Ġureri’l-behiyye. Zekeriyyâ el-Ensâ-rî’nin İbnü’l-Verdî’ye ait Şâfiî fıkhına dair el-Behcetü’l-Verdiyye adlı esere yazdığı şerhin hâşiyesidir. İbn Kāsım el-Abbâdî’nin aynı şerh için kaleme aldığı hâşiye ve yine Şirbînî’nin bu hâşiye üzerine yazdığı takrirle birlikte basılmıştır (I-V, Kahire 1315, 1318; nşr. Muhammed Abdülkādir Atâ, I-XI, Beyrut 1418/1997). 3. Feyżü’l-fettâĥ Ǿalâ ĥavâşî Şerĥi Telħîśi’l-Miftâĥ. Teftâzânî’nin Telħîśü’l-Miftâĥ’a yazdığı el-Muŧavvel adlı şerh üzerine Abdülhakîm es-Siyâlkûtî’nin kaleme aldığı hâşiyeyle ilgili bir takrirdir (I-IV, Kahire 1323-1326, 1328, 1333, 1345). 4. Taķrîr Ǿalâ ĥâşiyeti’l-ǾAŧŧâr. Celâledin el-Mahallî’nin Tâceddin es-Sübkî’ye ait CemǾu’l-cevâmiǾ
adlı eserine yazdığı şerh ile bunun üzerine Hasan b. Muhammed el-Attâr’ın kaleme aldığı hâşiyenin ibarelerini açıklamaktadır (I-II, Kahire 1316, 1358). 5. Taķrîr Ǿalâ Ĥâşiyeti ǾAbdilĥakîm Ǿale’l-Ķuŧb Ǿale’ş-Şemsiyye. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin Kutbüddin er-Râzî’ye ait Şerĥu’ş-Şemsiyye’ye yazdığı hâşiye üzerine Siyâlkûtî’nin kaleme aldığı hâşiyenin ta‘likatıdır (Kahire 1328). 6. Taķrîr Ǿalâ Şerĥi’l-Ķuşcî Ǿalâ Risâleti’l-ǾAđud fi’l-vażǾ (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 5201 h.). Şirbînî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Taķrîr Ǿalâ Ĥâşiyeti ǾAbdilĥakîm Ǿale’l-ǾAķāǿid, Taķrîr Ǿale’l-Üşmûnî, Taķyîdât Ǿalâ şerĥi’l-Celâl el-Maĥallî Ǿale’l-Minhâci’l-fıķhî, Taķyîdât Ǿalâ şerĥi’l-Ķasŧallânî Ǿale’l-Buħârî, Ĥâşiye Ǿalâ Śaĥîĥi’l-Buħârî.
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, I, 486, 1003, 1110; Zekî M. Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-şarķıyye, Kahire 1369/1950, II, 122-123; Fuâd Seyyid, Fihrisü’l-maħŧûŧât, Kahire 1380/1961, I, 175; Ahmed Şelebî - Ahmed el-Havfî, “et-Terbiye ve’t-taǾlîm”, el-Ezher: Târî-ħuh ve teŧavvürüh, Kahire, ts., s. 259-261; M. Abdülalîm Hüseyin, “Meşyeħatü’l-Ezheri’ş-şerîf”, el-Ezherü’ş-şerîf fî Ǿîdihi’l-elfî, Kahire, ts. (el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb), s. 252; Şüyûħu’l-Ezher, Kahire, ts. (Vizâretü’l-i‘lâm), s. 31; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 132, 376, 516; II, 663, 703, 933, 1066, 1103; Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ǾArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1900-1925, Kahire 1983, s. 14, 283, 386; M. Abdülmün‘im Hafâcî, el-Ezher fî elf Ǿâm, Beyrut 1408/1988, I, 252, 255; Ahmed Teymûr, AǾyânü’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer, Sûse 1988, s. 66-67; Muhyiddin et-Tu‘mî, en-Nûrü’l-ebher fî ŧabaķāti şüyûħi’l-CâmiǾi’l-Ezher, Beyrut 1412/1992, s. 72; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, I, 552, 630; II, 766, 1118; Ali el-Alevî, “eş-Şirbînî, ǾAbdurraĥmân b. Muĥammed”, Mv.AU, XIV, 305-306.
Ahmet Özel