ŞİBLÎ, Bedreddin
(بدر الدين الشبلي)
Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh eş-Şiblî ed-Dımaşkī et-Trablusî (ö. 769/1367)
Hanefî fakihi.
712 (1312) yılında babasının kayyim olarak görev yaptığı Dımaşk’a bağlı Şibliye kasabasında doğdu. İlk tahsilini burada yaptı. 730’dan (1330) sonra Kahire’ye giderek Ebû Hayyân el-Endelüsî, Zehebî, Cemâleddin el-Mizzî, İbn Fazlullah el-Ömerî gibi âlimlerin ders halkasında bulundu, 737’de (1336) Kudüs’e geçip Mescid-i Aksâ’nın başimamı Ebû Saîd Halîl b. Keykeldî el-Alâî’nin öğrencisi oldu. Şam bölgesinin tanınmış âlimleri arasında yer alan Şiblî, 755’te (1354) Trablusşam kadılığına getirildi ve 769 Safer ayında (Ekim 1367) vefatına kadar bu görevde kaldı. Hocası Zehebî Şiblî’yi fakih, muhaddis, âlim, talebelerin zekilerinden ve gençlerin faziletlilerinden biri diye niteler (el-MuǾcemü’l-muħtaś, s. 237). İbn Habîb el-Halebî de Şiblî’nin değerli bir âlim olduğunu, silâh kuşanıp sahildeki ribâtlarda kaldığını, Trablus’ta kendisiyle defalarca görüşüp ondan faydalandığını kaydeder.
Eserleri. Şiblî’nin otuza yakın eserinin bulunduğu tahmin edilmekte, kendisi bunlardan sekizinin adını Meĥâsinü’l-vesâǿil adlı eserinde zikretmektedir (s. 34-42). 1. Meĥâsinü’l-vesâǿil ilâ maǾrifeti’l-evâǿil. Yirmi üç bölüm (fasıl) halinde düzenlenen eserde her varlığın başı (el-evvel) olan Cenâb-ı Hak, O’nun yarattıklarının ilkleri, Hz. Âdem’den Hz. İbrâhim’e kadar olan dönemdeki ilkler, Kâbe, Hz. İsmâil ve Hz. Muhammed zamanındaki ilkler, ayrıca Hz. Peygamber’in seriyye ve gazveleri, dinî hükümler, Kur’an, sahâbe, Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler, Abbâsîler, çeşitli ilimler vb. konularda ilk defa vuku bulan yahut kıyamet alâmetleri ve âhiret gibi vuku bulacak olan şeyler hakkında bilgi verilmektedir. Eserin Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’deki (nr. 5674) bir nüshasının sonunda Zehebî, Muhammed b. Ali ed-Dimyâtî ve Safedî’ye ait üç takriz bulunduğu belirtilmektedir (Meĥâsinü’l-vesâǿil, neşredenin girişi, s. 11). Kitap Muhammed Altuncî tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1412/1992). 2. Âkâmü’l-mercân fî aĥkâmi’l-cân. Cinler hakkındaki haberleri ve hükümleri konu edinen eser bir mukaddime, 140 bölüm (bab) ve bir hâtimeden meydana gelmiş olup çeşitli neşirleri yapılmıştır (Kahire 1326, 1356; nşr. Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk, Kahire 1376; nşr. İbrâhim Muhammed Cemel, Riyad 1402/1982; Ġarâǿib ve Ǿacâǿibü’l-cin ve’ş-şeyâŧîn adıyla, Kahire 1404/1983; nşr. Ahmed Abdüsselâm, Beyrut 1408/1988; nşr. Seyyid Cümeylî, Aĥkâmü’l-cân adıyla, Beyrut 1405/1985). Süyûtî’nin Laķŧü’l-mercân fî aĥkâmi’l-cân (nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ, Beyrut 1406/1986), Nûreddin el-Halebî’nin Ǿİķdü’l-mercân fîmâ yeteǾallaķ bi’l-cân (nşr. Mustafa Âşûr, Kahire 1408/1988) adıyla ihtisar ettiği eseri Muhammed Ferşad Türkçe’ye tercüme etmiştir (Cinlerin Esrarı, İstanbul 1974). 3. Şerĥu’l-Ķudûrî. Hanefî fakihlerinden Kudûrî’ye ait el-Muħtaśar’ın şerhidir. Bazı
kaynaklarda el-YenâbîǾ fî maǾrifeti’l-uśûl ve’t-tefârîǾ adıyla geçen eser Muhammed b. Ramazan er-Rûmî’ye de nisbet edilmektedir (İbn Kutluboğa, s. 260, 264; Keşfü’ž-žunûn, II, 1632, 1634). İstanbul kütüphanelerindeki çeşitli yazmaları Muhammed b. Ramazan adına kayıtlıdır. 4. Teskîfü’l-elsine bi-taǾrîfi’l-ezmine. Arap diline dair bir eser olup 743 (1342) tarihli müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Lâleli, nr. 1686). 5. Zehvü’l-bedîǾ fî zehri’r-rebîǾ. Hadis ilmiyle ilgili olan eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Ayasofya, nr. 4032). 6. Keşfü’l-ibhâm bi-şerĥi’l-aĥkâm (Şerĥu’l-ǾUmde fi’l-aĥkâm). Cemmâîlî’nin ǾUmdetü’l-aĥkâm adlı eserinin şerhi olup 25 Receb 738 (16 Şubat 1338) tarihli müellif hattı nüshasının dördüncü bölümü Chester Beatty Library’de kayıtlıdır (Arberry, I, 24). Şiblî’nin bunların dışında Źemmü’s-semâǾi’l-mülhî ve taĥrîmühû ve beyânü ĥamîdi’ş-şiǾr min źemîmih, Risâle fî âdâbi’l-ĥammâm, el-Fuśûl fî aĥvâli’r-Resûl, Taśrîfü’l-aķlâm ve’s-süŧûr fî taǾrîfi’l-eyyâm ve’ş-şühûr, Neşrü’l-aǾlâm fî aĥkâmi’s-selâm, Nüzhetü’l-kirâm ve’l-ekyâs fî źikri’s-sihâm ve’l-ķıyâs, VaķǾu’l-ĥicâbi’s-sâtir fi’l-inbâǿ Ǿani’l-lafži’l-mütevâtir, el-EnvâǾu’l-vâride fî śalâti’l-ħavf fî ŧardi’l-kelâm, Risâle fî âdâbi’l-ĥammâm adlı eserleri bulunmaktadır (Meĥâsin, neşredenin girişi, s. 8-9).
BİBLİYOGRAFYA:
Bedreddin eş-Şiblî, Meĥâsinü’l-vesâǿil fî maǾrifeti’l-evâǿil (nşr. Muhammed Altuncî), Beyrut 1412/1992, s. 34-42, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 5-17; Zehebî, el-MuǾcemü’l-muħtaś bi’l-muĥaddiŝîn (nşr. M. Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, s. 237; Safedî, el-Vâfî, III, 378; İbn Habîb el-Halebî, Teźkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Manśûr ve benîh (nşr. Muhammed Muhammed Emîn), Kahire 1986, III, 322; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 487-488; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim fî ŧabaķāti’l-Ĥanefiyye (nşr. M. Hayr Ramazan Yûsuf), Dımaşk 1413/1992, s. 260, 263-264; Keşfü’ž-žunûn, I, 141; II, 1609, 1632, 1634; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 17; Serkîs, MuǾcem, I, 1101; Brockelmann, GAL, II, 90-91; Suppl., II, 82; A. J. Arberry, The Chester Beatty Library, A Handlist of the Arabic Manuscripts, Dublin 1959, I, 24; III, 21; VI, 46, 119; Selâhaddin el-Müneccid, MuǾcemü’l-müǿerrihîne’d-Dımaşķıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 197; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 234; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, III, 1624-1631; Th. Nöldeke, “Anzeigen: Kitâbu Âkâmi’l-mercân fî ahkâmi’l-cân”, ZDMG, LXIV (1910), s. 439-445; E. Badeen - B. Krawetz, “EheschlieBung mit Dschinnen nach Badr al-Din al-Šiblī”, WZKM, XCII (2002), s. 33-52.
İlyas Çelebi