ŞERTÛNÎ, Saîd b. Abdullah
(سعيد بن عبد الله الشرتوني)
Saîd b. Abdillāh b. Mîhâîl b. İlyâs b. el-Hûrî eş-Şertûnî (1849-1912)
Aķrebü’l-mevârid adlı Arapça sözlüğüyle tanınan Arap dili ve edebiyatı âlimi.
Lübnan’ın Cebelilübnan vilâyetine bağlı Şûf kazasının Şertûn köyünde doğdu. Arap dili ve edebiyatı âlimi Reşîd eş-Şertûnî’nin ağabeyidir. On üç yaşına kadar mektebe gidemedi. 1862’de Abeyh köyünde Amerikalılar’a ait bir okulda iki yıl kadar öğrenim gördükten sonra Yukarı Lübnan’daki Sûkulgarp şehrinde İlyâs es-Salîbî mektebinde coğrafya, matematik, Arapça ve İngilizce dersleri alarak tahsilini tamamladı. Katolik Rum okulu Ayntirâz’a hoca olarak tayin edildi; beş yıl bu okulda ders verdi. Ardından Dımaşk’a gitti ve 1875 yılına kadar farklı mekteplerde Arap dili ve edebiyatı başta olmak üzere çeşitli dersler okuttu. Daha sonra Beyrut’a geçerek el-Yesûiyye (Külliyyetü’l-âbâi’l-Yesûiyyîn), el-Batrîrikiyye ve el-Hikme gibi ruhban mektepleriyle bir rahibe okulu olan Medresetü’n-Nâsıra’da öğretime devam etti. Bu arada Katolik matbaasında musahhihlik yaptı. Onun temel eserleri tanımasında ve ilmî birikiminde bu görevinin önemli rolü olmuştur. Uzun yıllar sürdürdüğü hocalığı sırasında konuların ayrıntılarına dalması ve öğrencilerin düzeyine inememesi sebebiyle başarılı olamadığı kaydedilir. Telif hayatı ailesini ziyarete gittiği Şiyâh köyünde ölümüne kadar devam etti (18 Ağustos 1912). Zeki, çalışkan, araştırmayı seven bir kişiliğe sahip olan Saîd eş-Şertûnî daha çok kendi gayreti ve çalışmalarıyla yetişmiş, kuvvetli hâfızası sayesinde geniş bir birikime sahip olmuştur. Aynı zamanda şair olan Şertûnî şiirlerinde ve diğer eserlerinde açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Ahmed Fâris eş-Şidyâk için kaleme aldığı mersiye meşhurdur. Şertûnî çeşitli gazete ve dergilerdeki yazılarıyla döneminde Lübnan’daki edebî, kültürel ve sosyal gelişmeler üzerinde etkili olmuştur. Eleştirmenlik yönü de olan Şertûnî’nin Ahmed Fâris eş-Şidyâk, Yûsuf el-Esîr ve İbrâhim el-Ahdeb ile karşılıklı eleştirileri mevcuttur.
Eserleri. 1. es-Sehmü’ś-śâǿib fî taħŧıǿeti Ġunyeti’ŧ-ŧâlib. Ahmed Fâris eş-Şidyâk’ın eserine yazdığı tenkittir (Beyrut 1874). 2. eş-Şihâbü’ŝ-ŝâķıb fî śınâǾati’l-kâtib. Çeşitli konulardaki mektup örneklerinden
oluşmaktadır (Beyrut 1884). 3. Aķrebü’l-mevârid* fî fuśaĥi’l-ǾArabiyyeti ve’ş-şevârid. Müellif sözlük kısmı, şahıslar ve terimler kısmı ile ek olmak üzere üç bölüm halinde tasarladığı eserin birinci ve üçüncü bölümünü yazabilmiş, ikinci bölümünü yazmaya ömrü yetmemiştir. Temel kaynakların taranmasıyla ortaya çıkarılan, aslen Arapça olmadığı kabul edilen, diğer sözlüklerde bulunmayan veya bu özelliklerine işaret edilmeyen kelimelerin de (şevârid) yer aldığı eserde Şertûnî bizzat tesbit ettiği kelimelerin yanına kendi adına işaretle “س” harfi koymuştur. Eser ve zeyli üç cilt halinde basılmıştır (Beyrut 1889-1893, 1992). 4. el-MuǾîn fî śınâǾati’l-inşâǿ. Kompozisyon usulüne dair olan eser biri öğrenciler (Beyrut 1889) ve biri öğretmenler (Beyrut 1899) için olmak üzere iki kitap şeklinde yazılmıştır. 5. el-Ġuśnü’r-raŧîb fî fenni’l-ħaŧîb. 6. Ĥadâǿiķu’l-menŝûr ve’l-manžûm. Birinci cildi basılmıştır (Beyrut 1902). 7. Necdetü’l-yerâǾ. Konulara göre düzenlenmiş bir sözlüktür (Beyrut 1905). 8. MeŧâliǾu’l-ađvâǿ fî menâhici’l-küttâb ve’ş-şuǾarâǿ. Güzel yazı yazma kurallarını misallerle öğretmek için kaleme alınmıştır (Beyrut 1908). 9. es-Seferü’l-Ǿaceb (Ǿacb) fî bilâdi’ź-źeheb. Şertûnî ayrıca Ebû Zeyd el-Ensârî’nin en-Nevâdir fi’l-luġa adlı eserini neşretmiştir (Beyrut 1894).
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, I, 1112-1113; Brockelmann, GAL Suppl., II, 769; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 393; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IV, 226; C. Zeydân, Âdâb, IV, 241; A. J. Gully, “al-Ѕћartūnī”, EI² Suppl. (İng.), s. 724-725; Hulûsi Kılıç, “Akrebü’l-mevârid”, DİA, II, 289; İbrâhim Abdullah, “eş-Şertûnî”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2005, XI, 629-630; Abdülganî Ebü’l-Azm, “eş-Şertûnî”, Mv.AU, XIV, 310-312.
Zülfikar Tüccar