SEKT-i MELÎH
(سكت مليح)
Aruzda iki açık hece yerine bir kapalı hece kullanılması.
Aruzda “mef‘ûlü mefâilün feûlün” (- -˘/ ˘-˘-/˘- -) vezniyle yazılmış şiirlerde bazı mısraların “mef‘ûlün fâilün feûlün” (- - -/ -˘-/˘- -) şeklinde olması uygun görülmüştür. Böylece dört kapalı hecenin arka arkaya geldiği bu ârızî durum sekte olarak düşünülmüş, ancak yerinde kullanıldığı takdirde hoş bir âhenk teşkil ettiği için buna sekt-i melîh (güzel ârıza) denilmiştir. Sekt-i melîh Türk aruzunda sadece bu kalıba mahsus bir kullanımdır. Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda, “Gönlüne katı gelip bu bîdâd / Yumşak yumşak dedi ki sayyâd” beytinin ikinci mısraındaki “yumşak yumşak” kelimelerinde sekt-i melîh vardır. Şeyh Galib Hüsn ü Aşk mesnevisinde önce, “Meyhârelik oldu zühde hemser / Âb-ı huşk oldu âteş-i ter” (- -˘/˘-˘-/˘- -/ - - - -˘- /˘- -) beytinin ikinci mısraında tamlama “i”sini uzun okutarak sekt-i melîh yapmış (Âb-ı huşk oldu [-˘- -˘]), hemen ardından söylediği beyitte ise özür diler gibi, “Ağreb bu ki dondu râh-ı efkâr / Sekteyle gelirdi tab‘a eş‘âr” diyerek sekt-i melîhin bir kusur olduğunu ima etmiştir. “Sekt”in bir hata olmadığını söyleyenlere göre ise bu uygulama şairin kasıtlı olarak farklı bir âhenk elde etmek için başvurduğu bir yoldur ve monotonluğu kırmasıyla “melih” olarak görülür. Yahya Kemal Beyatlı da “Akşam Mûsıkîsi” şiirinde (“Teşrin yapraklarıyla oynar”; “Sessizlik dâima ilerler”; “Başlar rü’yâ içinde rü’yâ”) mısralarında sekt-i melîhin âhenginden yararlanmıştır. Abdülhak Hâmid Tarhan, “Sekt-i Melîh” adını verdiği dört bendlik bir manzumesinin bütün mısralarında “mef‘ûlün fâilün feûlün” kalıbını kullanarak aruzun alışılagelmiş âhengini değiştirmiştir. Nihad Sâmi Banarlı, sekt-i melîhte dört kapalı hecenin arka arkaya gelmesini dikkate alarak “feilâtün feilün”le (˘˘- -/˘˘-) biten aruz kalıplarını kullanan şairlerin bazı mısraları “feilâtün fa‘lün” (˘˘- -/- -) şekline dönüştürmesini de sekt-i melîh kabul etmiştir (Resimli Türk Edebiyâtı Tarihi, I, 172). Sekt-i melîh benzer özelliklerle Fars aruzunda da kullanılmıştır (Elwell-Sutton, s. 86).
BİBLİYOGRAFYA:
Nihad Sâmi Banarlı, Resimli Türk Edebiyâtı Tarihi, İstanbul 1971, I, 172; Tâhirülmevlevî, Edebiyat Lügatı, İstanbul 1973, s. 133-134; L. P. Elwell-Sutton, The Persian Metres, Cambridge 1976, s. 86; İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul 1999, s. 346; Turan Karataş, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara 2004, s. 411-412; Beşir Ayvazoğlu, Yahya Kemal, İstanbul 2007, s. 367; “Sekt-i Melih”, TDEA, VII, 493.
İskender Pala