ŞÂTIBÎ, Muhammed b. Süleyman
(محمّد بن سليمان الشاطبي)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Süleymân b. Muhammed el-Meâfirî eş-Şâtıbî (ö. 672/1274)
Kıraat ve hadis âlimi.
585 (1189) yılında Doğu Endülüs şehirlerinden Şâtıbe’de (Jevita) doğdu ve ilk öğrenimini burada tamamladı. İbn Ebü’r-Rebî‘ künyesiyle meşhurdur. Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülazîz b. Seâde eş-Şâtıbî’den ve Ebû Abdullah el-Cenhânî’den kırâat-i seb‘ayı öğrendi. Daha sonra doğu ülkelerine giderek Dımaşk’ta Ebü’l-Hasan İbn Mâseveyh el-Vâsıtî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Hibetullah İbn Sasrâ, Mûsâ b. Abdülkādir, Ahmed b. Hıdr b. Tâvûs, Zeynülümenâ Hasan b. Muhammed ed-Dımaşkī ve Ebü’l-Vefâ Abdülmelik b. Abdülhak’tan, 617’de (1220) Medine’de Ebû Yûsuf Ya‘kūb’dan hadis dinledi. Abdülkerîm b. Abdülbârî es-Saîdî’ye kırâat-i seb‘ayı okutan Şâtıbî’den rivayette bulunanlar arasında Ebû Muhammed ed-Dimyâtî, Tâcüddin Ali b. Ahmed el-Garrâfî, el-Vecîh Abdurrahman es-Sebtî ve Kemâleddin Muhammed b. Muhammed el-Vâsıtî gibi şahsiyetler bulunur.
Şâtıbî daha sonra Mısır’a giderek İskenderiye’ye yerleşti. Şehri denizden gelebilecek tehlikelere karşı korumak amacıyla İskenderiye koyunda inşa edilen Sivâr Ribâtı’nda bulunan Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed er-Râsî’nin türbesinde kırk yıl boyunca inzivaya çekildi, murâbıt olarak ibadetle ve kıraat dersi vermekle meşgul oldu. Kıraat alanında İskenderiye’de otorite kabul edilen Şâtıbî takvâsı ve zühdüyle meşhur oldu, şehrin âlimleri arasında önemli bir yer edindi. 641 (1243-44) yılında İskenderiye’ye giden Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şâtıbî’yi şehrin ileri gelen şahsiyetleri arasında saydığı gibi (Zehebî, s. 6) Mısır’ı hâkimiyeti altına alan Sultan I. Baybars da İskenderiye’ye gittiğinde (661/1263) Şâtıbî’yi ziyaret etti (İbn Şeddâd, s. 97, 272).
Makrîzî’nin sûfî diye nitelendirdiği Şâtıbî’nin Ca‘fer el-Hemdânî’den hırka giydiği (Zehebî, s. 107) ve başkalarına hırka giydirdiği (İbnü’l-Cezerî, II, 149) nakledildiğinden bir tarikata intisap ettiği anlaşılmakla birlikte bunun hangi tarikat olduğu hususu açık değildir. Şâtıbî’nin şeyhi olarak yanına defnedildiği Râsî’yi gösteren kaynakların yanında (Makrîzî, V, 697) 642 (1244-45) yılında İskenderiye’ye gelen Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî’den faydalandığını ileri süren Şâzelî kaynakları da mevcuttur (Fâsî, s. 84). 20 Ramazan 672’de (30 Mart 1274) vefat eden Şâtıbî, Ebü’l-Abbas er-Râsî türbesinin hazîresine defnedildi.
Eserleri. Kaynaklarda Şâtıbî’ye şu eserler nisbet edilmektedir: el-LümǾatü’l-câmiǾa fi’l-Ǿulûmi’n-nâfiǾa (Kur’an tefsirine dair küçük bir eserdir), Şerefü’l-merâtib ve’l-menâzil fî maǾrifeti’l-Ǿâlî fi’l-ķırâǿât ve’n-nâzil, el-Mebâĥiŝü’s-seniyye fî şerĥi’l-Ĥuśriyye (Ali b. Abdülganî el-Husrî’nin Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın kıraatine dair el-Ķaśîdetü’l-Ĥuśriyye’sinin şerhidir), el-ErbaǾîne’l-muđıyye fi’l-eĥâdiŝi’n-nebeviyye (İbn Abdülbârî’nin Şâtıbî için tahrîc ettiği kırk hadise dairdir). Şâtıbî’nin diğer eserleri de şunlardır: el-Meslekü’l-ķarîb fî tertîbi’l-ġarîb, en-Nübźü’l-celiyye fî elfâžin ıśŧalaĥa Ǿaleyhâ eś-śûfiyye, el-Ĥarķā fî libâsi’l-ħırķā, el-Menhecü’l-müfîd fîmâ yelzemü’ş-şeyħ ve’l-mürîd, Zehrü’l-Ǿarîş fî taĥrîmi’l-haşîş, ez-Zehrü’l-muđî fî menâķıbi’ş-Şâŧıbî.
BİBLİYOGRAFYA:
İzzeddin İbn Şeddâd, Târîħu’l-Meliki’ž-Žâhir (nşr. Ahmed Hutayt), Beyrut 1403/1983, s. 97, 272; Baybars, Zübdetü’l-fikre fî târîħi’l-hicre (nşr. D. S. Richards), Beyrut 1998, s. 143; Yûnînî, Źeylü Mirǿâti’z-zamân, Haydarâbâd 1380/1960, III, 72; Zehebî, Târîħu’l-İslâm: sene 641-650, s. 6; sene 671-680, s. 106-107; Vâdîâşî, Bernâmec (nşr. Muhammed Mahfûz), Beyrut 1400/1980, s. 68-69; Safedî, el-Vâfî, III, 128; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 149; Makrîzî, el-Muķaffa’l-kebîr (nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî), Beyrut 1411/1991, V, 696-697; M. Abdürraûf el-Münâvî, el-Kevâkib (nşr. Abdülhamîd Sâlih Hamdân), Kahire, ts. (el-Mektebetü’l-Ezheriyye), II, 193; Hasan b. Muhammed Kûhin el-Fâsî, Ŧabaķātü’ş-Şâźeliyyeti’l-kübrâ (nşr. M. Edîb el-Câdir), Dımaşk 1421/2000, s. 53-54, 84; Abdülhâdî Abdullah Hamîtû, Ķırâǿatü’l-İmâm NâfiǾ Ǿinde’l-Meġāribe min rivâyeti Ebî SaǾîd Verş, Rabat 1424/2003, II, 78-79.
Ömer Türker