ŞÂRRÎ
(الشارّي)
Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî el-Gāfikî eş-Şârrî es-Sebtî (ö. 649/1251)
Endülüslü hadis ve kıraat âlimi.
5 Ramazan 571 (18 Mart 1176) tarihinde Sebte’de (Ceuta) dünyaya geldi. Mürsiye’ye (Murcia) bağlı Şârre’de yaşayan ailesi onun doğumundan dokuz yıl önce Sebte’ye yerleşmişti (İbnü’l-Hatîb, IV, 187; İbnü’l-Kādî, II, 486). Eğitimine babasından
kıraat dersleri alarak başlayan Şârrî’nin en önemli hocası âlî isnadlara sahip olan Hacrî’dir (İbn Ubeydullah). Hacrî’den kırâat-i seb‘ayı, el-Muvaŧŧaǿın Yahyâ b. Yahyâ rivayetini, Kütüb-i Ħamse’yi, Ebû Bekir el-Bezzâr’ın el-Müsned’ini ve İbn Hişâm’ın es-Sîre’sini okudu. Endülüs ve Udve (Merakeş) bölgesinde Hacrî’den hadis ve kırâat-i seb‘a dersleri alan son öğrenci oldu. Bu sebeple rivayetlerinde çoğunlukla onun isnadını kullandı. Ayrıca Sebte’de Ebû Bekir Yahyâ b. Muhammed el-Hevzenî ve Muhammed b. Hasan b. Kemâd’dan kıraat, Ebû Abdullah Muhammed b. Gāzî es-Sebtî, Ebû Zer el-Huşenî, Eyyûb b. Abdullah el-Fihrî’den hadis okudu. Ardından uzunca bir süre kaldığı anlaşılan Fas’a gitti. Orada İbnü’l-Kettânî el-Fendelâvî’den kelâm ve usûl-i fıkıh, Abdürrahîm b. Melcûm ve İbn Rakabe’den hadis dersleri aldı. Arap edebiyatı alanında Ebü’l-Hasan İbn Harûf en-Nahvî, Ebü’l-Hasan b. Âşir el-Huzâî ve İbn Madâ’nın öğrencisi oldu. Kendi öğrencileri arasında Ebû Bekir Ahmed b. Humeyd el-Kurtubî, İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî, Ebû Abdullah et-Tancâlî, İbn Ayyâş ve Ebü’l-Abbas b. Ali el-Mâridî sayılabilir.
Şârrî’nin Sebte’deki en önemli faaliyeti Bâbülkasîr yakınlarında bir medrese ve kütüphane kurmasıdır. Uzun yıllar boyunca meşakkatli yolculuklar sonunda büyük paralar ödeyerek elde ettiği birçok nâdir kitabı içeren ve o dönemde Mağrib’de bir benzeri görülmeyen kütüphanesini bu medreseye bağışladı. Kendisinin Doğu İslâm dünyasına sefer yapıp yapmadığı bilinmediği halde bu medreseyi ve kütüphaneyi Doğu İslâm dünyasındaki medreselerin usulüne göre geliştirdiği, giderlerini karşılamak için birçok malını vakfettiği belirtilmektedir. Sebte yöresinin muhaddisi diye bilinen Şârrî, medresesi ve kütüphanesiyle çeşitli konulardaki fihristleri (Hüseynî, s. 180) sayesinde bölgedeki ilmî faaliyetleri ihya etti. Özel notlarını içeren birçok kitabın bulunduğu, ilk umumi kütüphaneler arasında zikredilen bu kurum IX. (XV.) yüzyılın başlarına kadar varlığını sürdürdü. Şârrî, 635 yılı Receb ayından (Şubat-Mart 1238) itibaren medresesinde hadis rivayet etmeye başladı, fakat 641’de (1243-44) Vali İbn Halâs’ın Sebte’yi İfrîkıye Meliki Yahyâ b. Abdülvâhid’e bağlama arzusuna karşı çıkması yüzünden Endülüs’e sürülünce faaliyetleri yarıda kaldı.
Endülüs’te yedi yıl ikamet ettiği Meriye’de (Almeria) semâ ve rivayetlerinin fihristini hazırladı, birçok kişiye hadis ve kıraat dersi verdi. 648’de (1250) Mâleka’ya (Malaga) taşındı. Mâleka’ya giderken uğradığı Gırnata’da birkaç gün kalarak hadis rivayet etti. İbn Hatice olarak bilinen Ebû Ca‘fer b. Halef’in isteği üzerine o dönemde yaşayan herkese icâzet verdi (Muharrem 648 / Nisan 1250). Aynı yılın Safer (Mayıs) ayında gittiği Mâleka’da bütün vaktini eğitim faaliyetlerine ayırdı. İlerlemiş yaşına rağmen herhangi bir hâfıza kaybı ve zaafı yaşamayan Şârrî, bu şehirde bulunduğu sürece öğrencilerine gündüzleri hadis rivayetinde bulunmaya, geceleri de kıraat dersleri vermeye devam etti. Şârrî 29 Ramazan 649’da (15 Aralık 1251) Mâleka’da vefat etti.
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed b. Muhammed el-Hüseynî, Śılatü’t-Tekmile li-Vefeyâti’n-naķale (nşr. Ebû Yahyâ Abdullah el-Kinderî), Beyrut 1426/2005, s. 180; İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî, Śılatü’ś-Śıla (nşr. E. Lévi-Provençal), Rabat 1937, s. 152; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 275-278; a.mlf., MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1298-1299; İbnü’l-Hatîb, el-İĥâŧa, IV, 187-188; İbnü’l-Kādî, Ceźvetü’l-iķtibâs, Rabat 1974, II, 486; Ziriklî, el-AǾlâm, IV, 333; Abdülkādir Zimâme, “Ebü’l-Ĥasan el-Ġāfiķī”, el-Menâhil, XXIV, Rabat 1982, s. 306-315; İsmail E. Erünsal, “Kütüphane”, DİA, XXVII, 22.
Halit Özkan