SALE, George
(1697-1736)
Kur’ân-ı Kerîm’in ilk tam İngilizce tercümesini hazırlayan İngiliz şarkiyatçısı.
Kent’te doğdu. Babası Londra tâcirlerinden Samuel Sale’dir. Canterbury’deki King’s School’da eğitim gördü. Hukuk tahsilinin ardından kısa bir süre avukatlık yaptı. 1720’de Society for the Promoting Christian Knowledge’a (SPCK) bağlı Inner Temple adlı enstitüye girdi. İlk Arapça öğrenimini, Zebûr’un ve İncil’in Arapça çevirisinin hazırlanması için Antakya patriği tarafından Londra’ya gönderilen papaz Süleyman es-Sâdî’den (Salamo Negri) aldı. İngiltere kralının mütercimi Suriyeli hıristiyan Dadichi ile Arapça’nın lehçeleri üzerine incelemeler yaptı. Volter, Felsefe Sözlüğü’n-de Sale’in Araplar arasında yirmi yıl kaldığını söylemekteyse de bunun doğru olmadığı belirtilmiştir (Sale, The Koran Translated into the English, Ross’un girişi, s. ix). Kitaplarına düştüğü notlardan ve yaptığı çalışmalardan Sale’in İbrânîce’yi bildiği anlaşılmaktadır. Sale, 1726-1734 yılları arasında Society for the Promoting Christian Knowledge’ın hazırlattığı İncil’in Arapça’ya çevrilmesi işine katıldı ve bu cemiyetin hukuk işlerini yürüttü. Bu arada Kur’an’ın İngilizce’ye tercümesi çalışmalarını sürdürdü. Arapça, Farsça ve Türkçe yazmalardan oluşan bir kütüphane kurdu. 13 Kasım 1736’da eşini ve beş çocuğunu büyük bir malî sıkıntı içinde bırakarak Londra’da öldü. Kitapları Oxford Üniversitesi hocalarından rahip Thomas Hunt tarafından Radcliffe Kütüphanesi için satın alındı. Bu kitaplar daha sonra Oxford Üniversitesi’n-deki Bodleian Library’e intikal etti (Holt, s. 57).
1734 yılından sonra dinî konularda Society for the Promoting Christian Knowledge’ın çizgisinden uzaklaşan Sale’in
bazı hususlarda çağdaşlarından, önceki şarkiyatçılardan ve hıristiyan ilâhiyatçılardan farklı düşündüğü anlaşılmaktadır. Kur’an tercümesinin 1825 baskısına bir tanıtım yazısı yazan Richard Alfred Davenant bu hususa dikkat çekmekte, onun İslâm ve Hz. Peygamber’le ilgili görüşleri sebebiyle eleştirildiğini ifade etmektedir (Sale, The Koran, Davenant’in tanıtım yazısı). Michael Djaha, Batı’daki Kur’an araştırmaları için önemli bir aşama olduğunu söylediği Kur’an tercümesini övmekte, Sale’in Araplar ve Hz. Muhammed hakkında açık bir fikrin oluşmasında, XVII. yüzyılın sonları ile XVIII. yüzyılın başlarında İslâm ve İslâm peygamberine dair yeni bir bakış açısının ortaya çıkmasında önemli rol oynadığını belirtmektedir (ed-Dirâsâtü’l-ǾArabiyye, s. 33-34). İslâm, Kur’an ve Hz. Peygamber hakkında kendisinden önceki şarkiyatçılar ve din adamlarından bazı noktalarda ayrılıp ılımlı ve tarafsız bir yol izlese de Sale, Kur’an’ın ve İslâm’ın Hz. Muhammed’in eseri olduğunu (Maķāle fi’l-İslâm, s. 112, 121), onun inanç ve muâmelâtla ilgili hükümler yanında kıssaların çoğunu Yahudilik, Hıristiyanlık ve Mecûsîlik gibi dinlerin kitaplarından veya mensuplarından aldığını (a.g.e., s. 73-74, 110), hârikulâde bir insan gibi kabul görmek için Allah’ın elçisi olduğunu ileri sürdüğünü (a.g.e., s. 72), mi‘rac hadisesinin toplum katında şöhret ve mevkiini yüceltmek için başvurduğu bir hile olduğunu (a.g.e., s. 82-83) söylemektedir.
Eserleri. Sale’in bilinen en önemli çalışması, The Koran Commonly Called the Alcoran of Mohammed adlı Kur’an tercümesiyle bu tercümeye giriş mahiyetinde yazdığı A Preliminary Discourse adlı eseridir. Bazıları onun tercümede atıfta bulunduğu Arapça tefsirlerden doğrudan yararlandığını düşünürken yeni çalışmalarda bunun aksi ileri sürülmektedir. Sale’den intikal eden kitapların da bulunduğu Bodleian Library üzerinde araştırma yapan Edward Denison Ross, Sale’in koleksiyonunda Kādî Beyzâvî tefsiri dışında herhangi bir tefsir kitabının bulunmamasından hareketle onun tefsir atıflarını ikinci derecede kaynaklardan aldığı sonucuna varmıştır (The Koran Translated into the English, Ross’un girişi, s. viii). Sale’in yararlandığı kaynakların başında rahip Lodovico Marracci’nin Alcorani Textus Universus ex Correctioribus Arabum Exemplaribus summa fide ... adlı Kur’an tercümesiyle (I-IV, Pdaoua 1698) bu tercümeye giriş niteliğinde yazdığı Prodromus ad Refutationem Alcorani adlı notları olup hatalarına rağmen Sale bu tercümeyi hazırlayana teşekkür borçlu olduğunu söylemektedir (The Koran Commonly, Sale’in girişi, s. viii). Sale A Preliminary Discourse adlı mukaddimesinde Arap tarihi, Hz. Muhammed’in hayatı ve kişiliği, Kur’an tarihi, Kur’an’ın muhtevası, İslâm dini ve İslâmî fırkalar hakkında bilgi vermiş, onun bu eseri, XVIII. yüzyılda zirveye çıkan misyonerlik çalışmalarını yürütenlerin İslâm ve Kur’an hakkındaki temel kaynaklarından biri olmuştur. A Preliminary Discourse, çalışmada kullanılan kaynaklar tahkik edilerek bazı eklemelerle birlikte Hâşim el-Arabî tarafından Maķāle fi’l-İslâm adıyla Arapça’ya tercüme edilmiştir (Kahire 1909). Sale’in Kur’an tercümesi ilk defa Lord Carteret’e ithafen basılmış (London 1734), 1764 yılında yeni baskısı gerçekleştirilmiştir. Tercümenin 1986 yılına kadar müstakil olarak ve A Preliminary Discourse ile birlikte 125’ten çok baskısı yapılmış, başka dillere de çevrilmiştir (World Bibliography, s. 115-137; Mofakhar Hussain Khan, XXX/2 [1986], s. 84-85). Rahip Elwood Morris Wherry, 1881 yılında Hindistan’da hazırladığı A Comprehensive Commentary on the Quran Comprising Sale’s Translation and Preliminary Discourse adlı eserini (London 1896) büyük ölçüde Sale’in Kur’an tercümesine ve mukaddimesine dayandırmış, tefsirinde Sale’in girişini aynen kullanmıştır (I, 3-283). Theodor Arnold, Sale’in çevirisinden yararlanarak Der Koran oder insgemein so genannte Alcoran des Mohammeds adıyla bir Almanca Kur’an çevirisi hazırlamıştır (Lemgo 1746). Sir William Muir (The Coran: Its Composition and Teaching, s. 48.), A. J. Arberry (British Orientalists, s. 16), William Montgomery Watt (Bell’s Introduction to the Qur’an, s. 174) gibi yazarlar, misyonerlerin ve din adamlarının bu tercüme ile mukaddimeden halen yararlandıklarını ve Kur’an’la ilgili en temel kaynaklarının Sale’in bu çalışmaları olduğunu ifade etmektedir. Sale, bazı ortak çalışmalara da katılmıştır. The General Dictionary adlı on ciltlik sözlüğün hazırlanmasında en fazla emeği geçenlerden biri olmuş, Universal History ismiyle bir heyet tarafından hazırlanan geniş çalışmada evrenin yaratılışıyla ilgili bölüm onun tarafından yazılmıştır (Sale, The Koran, Davenant’in tanıtım yazısı).
BİBLİYOGRAFYA:
George Sale, The Koran, London 1825, Richard Alfred Davenant’in tanıtım yazısı; a.mlf., The Koran Translated into English from the Original Arabic, London, ts. (Frederick Warne and Co. Ltd.), Sir Edward Denison Ross’un girişi, s. viii, ix; a.mlf., The Koran Commonly Called the Alkoran of Mohammed, London, ts. (Frederick Warne and Co. Ltd.), Sale’in girişi, s. viii; a.mlf., Maķāle fi’l-İslâm (trc. Hâşim el-Arabî), Kahire 1909, tür.yer.; W. Muir, The Coran: Its Composition and Teaching, London 1878, s. 48; A. J. Arberry, British Orientalists, Glasgow 1943, s. 16; B. Lewis - P. M. Holt, Historians of the Middle East, London 1962, s. 298-302; W. M. Watt, Bell’s Introduction to the Qur’an, Edinburgh 1970, s. 174; P. M. Holt, Studies in the History of the Near East, London 1973, s. 57; Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ǾArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 33-34; Abdurrahman Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, Beyrut 1984, s. 250-252; World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Qur’an (haz. Halit Eren - İsmet Binark), İstanbul 1406/1986, s. 115-137; Avrill A. Powell, Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India, Richmond-Surrey 1993, s. 150-151; Muhammed Muhammed Ebû Leyle, el-Ķurǿânü’l-Kerîm mine’l-manžûri’l-istişrâķī: Dirâse naķdiyye taĥlîliyye, Kahire 1423/2002, s. 385-387; The Cambridge Companion to the Qur’an (ed. J. D. McAuliffe), Cambridge 2006, s. 16-17; W. G. Shellabear, “Is Sale’s Koran Reliable?”, MW, XXI (1931), s. 126-142; Mofakhar Hussain Khan, “English Translations of the Holy Qur’an: A Bio-Bibliographic Study”, IQ, XXX/2 (1986), s. 84-85.
Abdülhamit Birışık