SAÎD b. YA‘KŪB

(سعيد بن يعقوب)

Ebû Osmân Saîd b. Ya‘kūb ed-Dımaşkī (ö. 302/914’ten sonra)

Abbâsî dönemi hekim ve mütercimlerinden.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Halife Muktedir-Billâh döneminde (908-932) başarılı bir hekim ve mütercim olarak üne kavuştu. Vezir Ali b. Îsâ b. Dâvûd’un özel


doktoru oldu. İbn Ebû Usaybia’nın Sâbit b. Sinân’dan naklettiğine göre Ali b. Îsâ 302’de (914) Bağdat’ın Harbiye semtindeki hastahaneyi yeniden donatmış ve baştabipliğine Saîd b. Ya‘kūb’u getirmişti. Ayrıca Bağdat, Mekke ve Medine’deki hastahanelerin sorumluluğunu da ona vermişti (ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 316). Saîd b. Ya‘kūb, antik döneme ait felsefî ve ilmî eserlerin Arapça’ya çevrilmesinde üstün başarı gösterdi. Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî’nin himayesinde çeviri yapan İshak b. Huneyn ve Sâbit b. Sinân gibi ünlü mütercimler arasında yer aldı. Onun tabip ve mütercim olarak ortaya koyduğu başarı yanında çeşitli alanlarda yazdığı eserler felsefeye ve diğer bilim dallarına da vâkıf olduğunu göstermektedir. Saîd b. Ya‘kūb antik felsefe ve bilimin İslâm dünyasına aktarılmasında, özellikle İskender Afrodisî’nin eserlerine dair yaptığı çalışmalarıyla Helenistik felsefenin İslâm muhitinde tanınmasında önemli katkı sağlamıştır.

Eserleri. 1. Tefsîrü Kitâbi’n-Nabżi’ś-śaġīr. Yahyâ en-Nahvî’nin Galen’in De Pulsibus ad tirones’ine yaptığı şerhin tercümesi olup yazma nüshası günümüze ulaşmıştır (Sezgin, III, 159). 2. Maķāletü Câlînûs fî teşrîĥi’l-aǾśâb. Galen’in De Nervorum dissectione adlı eserinin çevirisidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 72-84). 3. Maķāletü Câlînûs fî teşrîĥi Ǿurûķi ġayri’đ-đavârib. Galen’in toplardamar ve kılcaldamarlara dair eserinin tercümesidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 85-105). 4. Maķāletü Câlînûs fî teşrîĥi Ǿurûķi’đ-đavârib. Galen’in atardamarlara dair eserinin çevirisidir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1624, vr. 105-113). 5. Risâletü Maġnîs fi’l-bevl. Emesalı Magnus’un De Urinis adlı eserinin tercümesidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3563/3). 6. el-Maķālât min Kitâbi Uśûli’l-hendese li-Öklîdis. Öklid’in Elementler kitabının bazı makaleleriyle Pappus’un Onuncu Makale üzerine yaptığı şerhin çevirisidir. Günümüze adı geçen şerhle birlikte sadece Onuncu Makale’nin tercümesi ulaşmıştır. Pappus’un şerhinin Yunanca orijinali kayıp olduğundan Saîd b. Ya‘kūb’un bu tercümesinin matematik tarihinde önemli bir yeri vardır. Eser Latince, Fransızca, Almanca ve İngilizce’ye çevrilmiştir (Sezgin, V, 175). 7. Kitâbü’l-Cedel. Aristo’nun Topikler kitabının yedi makalesinin çevirisi olup eseri Abdurrahman Bedevî Manŧıķu Arisŧo (Beyrut-Kahire 1980, II, 489-695; III, 711-725) ve Ferîd Cebr en-Naśśü’l-kâmil li-manŧıķı Arisŧo (Beyrut 1999, II, 635-850) içerisinde yayımlamıştır. 8. Îsâġūcî. Porphyrius’un Eisagoge adlı eserinin tercümesi olup Abdurrahman Bedevî tarafından neşredilmiştir (Manŧıķu Arisŧo içerisinde, Beyrut-Kahire 1980, III, 1057-1104). 9. Feżâǿilü’n-nefs. Aristo’ya nisbet edilen ahlâka dair bir eserin çevirisi olup İbn Miskeveyh Teħzîbü’l-aħlâķ’ında bir bölümünü iktibas etmiştir. 10. Risâletü Ŝâmisŧıyûs fi’s-siyâse ve tedbîri’l-memleke. Themistius’un eserinin tercümesidir (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1608, vr. 139-302).

Saîd b. Ya‘kūb’un günümüze ulaşmayan diğer eserleri de şunlardır: Mesâǿil (Galen’in ahlâkın insan bedeniyle ve yapısıyla ilişkisini konu alan De Moribus adlı eserine dayanılarak yazılmıştır); Maķāle fi’n-nabż (Galen’in De pulsibus ad tirones adlı eserinden mülhem olarak kaleme alınmıştır); Kitâbü’s-SemâǾi’ŧ-ŧabîǾî (Aristo’nun Physica kitabının bazı bölümlerinin çevirisidir); Kitâbü’l-Kevn ve’l-fesâd (Aristo’nun De Generatione et Corruptione isimli kitabının tercümesidir). Bunların dışında İskender Afrodisî’ye ait olan ya da ona nisbet edilen pek çok felsefî risâleyi Arapça’ya çevirmiş, bu risâleler Abdurrahman Bedevî tarafından Arisŧo Ǿinde’l-ǾArab: Dirâse ve nuśûś ġayru menşûre içerisinde neşredilmiştir (Kahire 1947, s. 278-308). Saîd’in Yunan hikemiyatından yapmış olduğu çevirilerin bir kısmını Ebû Süleyman es-Sicistânî nakletmiştir (Śıvânü’l-ĥikme, s. 303-305).

BİBLİYOGRAFYA:

Ebû Süleyman es-Sicistânî, Śıvânü’l-ĥikme ve ŝelâŝü resâǿil (nşr. Abdurrahman Bedevî), Paris 2004, s. 303-305; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 313, 325, 356; İbn Miskeveyh, Tehźîbü’l-aħlâķ, Beyrut 1405/1985, s. 72-76; İbnü’l-Kıftî, İħbârü’l-Ǿulemâǿ (Lippert), s. 36-38, 40, 64, 257, 409; İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 282, 316; Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî, Târîħu’l-ĥükemâǿ (nşr. Abdülkerîm Ebû Şüveyrib), Trablus 1988, s. 294-295; Suter, Die Mathematiker, s. 49; Sarton, Introduction, I, 631; Brockelmann, GAL Suppl., I, 369-370; Sezgin, GAS, III, 82, 159, 166; V, 175, 287; B. A. Rosenfeld - Ekmeleddin İhsanoğlu, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7th-19th c.), İstanbul 2003, s. 69; G. Endress, “SaǾīd b. YaǾķūb al-Dımashķī”, EI² (İng.), VIII, 858-859; Zehrâ Yemînî, “Ebû ǾOşmân Dımaşķī”, DMBİ, V, 730-731; M. Îsâ Sâlihiyye, “ed-Dımaşķī, Ebû ǾOşmân SaǾîd b. YaǾķūb”, Mv.AU, IX, 291-293.

Ömer Mahir Alper