ŞAH CİHAN BEGÜM
(1838-1901)
Bopal nevvâbı (1845-1860, 1868-1901).
Orta Hindistan’da Bopal şehri yakınlarındaki İslâmnagar’da doğdu. Babası Cihangir Muhammed Han, annesi Nevvâb İskender Begüm'dür. Babasının vefatının ardından yedi yaşında iken annesinin gözetiminde Bopal Sultanlığı’nın nevvâbı ilân edildi (Nisan 1845) ve devlet işleri annesi tarafından yönetildi. 1855’te Bâkī Muhammed Han ile evlendi, 1858’de kızı Sultan Cihan dünyaya geldi. İngilizler, Şah Cihan Begüm’ün onayı ile annesi İskender Begüm’ü Bopal nevvâbı olarak tanıdı (1 Mayıs 1860). Şah Cihan 1868’de annesinin vefatı üzerine yeniden nevvâb oldu.
İktidarının ilk yıllarında ülke içinde geziler yaparak halkın durumunu yakından gördü; devlet gelirlerini ve vergileri düzenledi; ordu, emniyet ve posta teşkilâtını modernleştirdi; kadastro çalışmalarını başlattı ve nüfus sayımı yaptırdı. Kocasının 1867’de vefatının ardından 1871’de dönemin tanınmış âlimlerinden Sıddîk Hasan Han ile evlendi. Sıddîk Hasan Han devlet işlerine müdahale edip önemli görevlere kendi adamlarını yerleştirdi. İngiliz yönetimi bu devirde Sıddîk Hasan Han’ı çeşitli unvanlarla ödüllendirdi. Şah Cihan Begüm’ün devlet işlerini eşine bırakması ailesinin tepkisine yol açtı ve kızı Sultan Cihan ile arası açıldı. Modernleşme çabalarını sürdüren Şah Cihan Begüm hukukî ve malî alanlarda reformlar yaptı. Sıddîk Han’ın
İngiliz karşıtı faaliyetlere girişmesi yüzünden İngiliz yönetimi kendisine verdiği unvan ve görevleri geri aldı. Şah Cihan Begüm de bunu kabul etmek zorunda kaldı. Eşinin görevlerine iadesi için çaba sarfettiyse de başarılı olamadı. 1894 ve 1899 yıllarında Bopal’de meydana gelen kıtlık sonucu sultanlığın nüfusu üçte bir oranında azaldı. Şah Cihan Begüm 16 Haziran 1901’de ölünce kızı Sultan Cihan Begüm Bopal tahtına geçti.
İlme ve sanata meraklı olan Şah Cihan Begüm’ün sarayı kültür faaliyetlerinin merkezi olmuş, kendisi “Tâcvâr” mahlasıyla Urduca, “Şîrîn” mahlasıyla Farsça şiirler yazmıştır. Bopal tarihini ilk defa belgeleriyle bir araya getiren Tâcü’l-iķbâl Târîħ-i Riyâset-i Bhopâl (Kanpûr 1289-90/1873 [trc. H. C. Barstow], The History of Bopal, Calcutta 1876) adlı eseri telif etmiş; Hintçe, Arapça, Farsça, İngilizce ve Türkçe bazı kavramları bir araya getiren Ħizânetü’l-luġāt adlı sözlüğün yazılmasını (I-II, Bhopal 1886-1887) desteklemiştir. Bâbürlü Sultanı Şah Cihan gibi o da Şahcihanâbâd diye adlandırılan bir şehir ve burada Tac Mahal ismiyle bir saray inşa ettirmiş, Mekke’de Hindistan hacıları için tesisler yaptırmıştır. İngiltere’de açılan ilk camilerden olan, Londra’nın güneyindeki Woking kasabasında 1889’da tamamlanan Şah Cihan Camii’ne ve Aligarh İslâm Üniversitesi’ne maddî yardımlarda bulunmuştur. 1952’de tamamlanabilen Hindistan’ın en büyük camisi Tâcülmesâcid’in inşasına onun döneminde başlanmıştır. Bopal’i tren yolu hattına bağlayan demiryollarını inşa ettirmiş, hizmetlerinden dolayı Sultan II. Abdülhamid tarafından şefkat nişanı ile taltif edilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
B. Ghosal, Hayat-i-Shahjehani: Life of Her Highness the Late Nawab Shahjehan, Begum of Khaufpur, Bombay 1926; T. Ring - R. M. Salkin, Sharon La Boda , International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania, London 1994, s. 120-121; Shaharyar M. Khan, The Begums of Bhopal: A Dynasty of Women Rulers in Raj India, London 2000, s. 83, 85, 94-97, 102-104, 114, 119-153, 219-222; Madhya Pradesh Through the Ages (ed. S. R. Bakshi - O. P. Ralhan), New Delhi 2007, s. 323-339; S. Lambert-Hurley, Muslim Women, Reform and Princely Patranage: Nawab Sultan Jahan Begam of Bhopal, London 2007; Talat Aziz, “Nawab Shah Jahan Begum of Bhopal: Spokeswoman of Muslim Women’s Education and Social Reformer”, Islam and the Modern Age, XXIV/3, New Delhi 1998, s. 257-264; A. S. Bazmee Ansari, “Bhopāl”, EI² (İng.), I, 1196-1197; Enver Konukçu, “Bopal”, DİA, VI, 283-284; “Shah Jahan Begam, Nawab”, Encyclopaedia of Muslim Biography: India, Pakistan, Bangladesh (ed. N. Kr. Singh), New Delhi 2001, V, 129-133.
Azmi Özcan