SÂBİT b. SİNÂN
(ثابت بن سنان)
Ebü’l-Hasen Sâbit b. Sinân b. Sâbit b. Kurre es-Sâbî (ö. 365/975-76)
Tarihçi, hekim ve matematikçi.
Bağdat’ta, Abbâsîler döneminde ilme yaptığı katkıları ve tıp alanındaki hizmetleriyle tanınan Harranlı İbn Kurre ailesinin bir ferdi olarak dünyaya geldi; babası Sinân b. Sâbit, dedesi Sâbit b. Kurre’dir. Aklî ilimleri ve tıbbı babasından tahsil ederek Bağdat’ın önde gelen hekimleri arasında yer aldı ve Büveyhî Emîri Muizzüddevle’ye Hipokrat ve Câlînûs’un (Galen) eserlerini okuttu. Babasıyla birlikte Halife Râzî-Billâh’ın sarayında bulundu, daha sonra Müttakī-Lillâh, Müstekfî-Billâh ve Mutî‘-Lillâh’ın özel hekimliğini yaptı. 313 (925) yılında Vezir Muhammed b. Ubeydullah el-Hâkānî tarafından Bağdat’taki Derbü’l-mufazzal Hastahanesi’nin başhekimliğine tayin edilen Sâbit b. Sinân, yolsuzluk yaptığı için zindana atılan Vezir İbn Mukle’nin Halife Râzî-Billâh tarafından önce elinin, daha sonra dilinin kestirilmesi hadisesine şahit oldu; onun çektiği ıstırabı ve kendisini nasıl tedavi ettiğini bütün ayrıntılarıyla anlattı (İbn Ebû Usaybia, s. 304-307). Bazı kaynaklar Sâbit b. Sinân’ın 363 (974) yılında öldüğünü yazarsa da (a.g.e., s. 307) yeğeni Hilâl b. Muhassin es-Sâbî dayısının ölüm tarihini 365 (975-76) olarak vermektedir (İbnü’l-Kıftî, s. 78). Kaynaklarda Sâbit b. Sinân’ın daha çok tarihçiliği üzerinde durulmakta, tıp ve riyâzî ilimler alanında herhangi bir eserinden söz edilmemektedir.
Eserleri. Sâbit b. Sinân’ın günümüze ulaşan tek eseri Kitâbü’t-Târîħ’tir. Bir vak‘anüvis titizliğiyle kaleme alınan ve yazıldığı dönemde meşhur olan eser 295-365 (908-976) yılları arasındaki olayları anlatır ve Taberî’nin yazdığı tarihin bir zeyli mahiyetindedir. Hilâl b. Muhassin es-Sâbî dayısının bu kitabına yazdığı zeyille olayları 447 (1055) yılına kadar getirmiştir. İbn Miskeveyh, Hemedânî, İbnü’l-Esîr, Zehebî ve başkalarının geniş ölçüde iktibasta bulunduğu eserin Karmatîler hakkında en orijinal kaynak niteliğindeki bölümü günümüze ulaşmış ve Süheyl Zekkâr tarafından Târîħu aħbâri’l-Ķarâmiŧa içinde yayımlanmıştır (Beyrut 1391/1971, s. 1-68). Sâbit b. Sinân’ın ayrıca Müfred fî aħbâri’ş-Şâm ve Mıśr ile Vefeyâtü men tüvüffiye fî külli sene min sene ŝelâŝe miǿe ile’s-seneti’lletî tüvüffiye fîhâ adlı eserleri olduğu belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’l-Kıftî, İħbârü’l-Ǿulemâǿ, s. 77-78; İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 304-307; Brockelmann, GAL Suppl., I, 559; Kemâl es-Sâmerrâî, Muħtaśaru târîħi’ŧ-ŧıbbi’l-ǾArabî, Bağdad 1404/1984, I, 494-495; M. S. Khan, “Miskawaih and Ŧābit ibn Sinān”, ZDMG, CXVII (1967), s. 303-317; F. C. de Blois, “Sābiǿ”, EI² (İng.), VIII, 673; Züheyr el-Bâbâ, “Şabit b. Sinân”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2003, VII, 277.
Mahmut Kaya