ŞÂBBÎ

(الشابّي)

Ebü’l-Kāsım b. Muhammed b. Ebi’l-Kāsım b. İbrâhîm eş-Şâbbî et-Tûnisî (1909-1934)

Tunuslu şair ve edip.

3 Safer 1327’de (24 Şubat 1909) Güney Tunus’ta Tevzer (Tozeur) yakınındaki Şâbbiye köyünde doğdu. Ezher mezunu ve şair olan babası Tunus’un çeşitli yerlerinde kadılık yaptı. Ailesiyle birlikte babasının görev yaptığı yerlerde bulunan Şâbbî ilk eğitimini babasından aldı, ardından Kābis Küttâb Mektebi’ne girdi ve dokuz yaşında hıfzını tamamladı. Zeytûne Camii’nde orta öğrenimine başlayan Şâbbî, Arap dili ve edebiyatı ile İslâmî ilimler alanında verilen derslerle yetinmeyerek Haldûniyye ve Sâdıkıyye gibi kütüphanelere giderek mehcer edebiyatı başta olmak üzere Mısır, Suriye, Lübnan ve Irak’taki Arap edebiyatı eserlerini, Goethe ve Lamartine gibi Avrupa ediplerinin şiirlerini çevirilerinden okudu. Çağdaş fikir akımlarını öğrendi ve ilmî, edebî, kültürel faaliyetlere katılarak bilgi ve tecrübesini arttırdı. 1923’te ilk şiirini yazdı. 1927’de yakın dostu Zeynelâbidîn es-Senûsî’nin el-Edebü’t-Tûnisî fi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer adlı kitabında (s. 202-254) yirmi yedi şiiri yayımlandı. Aynı yıl Zeytûne’den mezun olan Şâbbî ertesi yıl kaydolduğu Tunus Hukuk Mektebi’ni 1930’da bitirdi. 1929’da verdiği, Araplar’da şiirî hayal konulu konferansı geniş yankı uyandırdı. Tunus’ta Müslüman Gençler Cemiyeti genel sekreterliği yaptı ve edebiyat kulübünün kurucuları arasında yer aldı (1930). Babasının ısrarı üzerine 1928’de yaptığı evlilikten iki oğlu oldu. Kalbinden rahatsız olan şairin babasını kaybettikten (1929) sonra hastalığı ilerledi; Tunus’ta vefat etti (9 Ekim 1934) ve Şâbbiye’de defnedildi.

Duygusal bir yapıya sahip olan Şâbbî’nin sembolik anlatımla romantizm ve armoninin hâkim olduğu şiirlerinde vatan, millet ve insan sevgisi, platonik ve gerçek aşk ile kadın güzelliğinin dile getirildiği gazel temaları ön plana çıkar. Cibrân Halîl Cibrân, Mîhâîl Nuayme ve Îlyâ Ebû Mâdî gibi hayranı olduğu, üslûp, ifade ve hayal bakımından bir süre taklit ettiği şairleri geçmiştir. Yirmi beş yıllık hayatına manzum ve mensur birçok eser sığdıran Şâbbî kadın hürriyeti, eğitim yöntemlerinde yenilik, Arap edebiyatının çağdaş eğilimlere ve modernleşmeye cevap verecek niteliğe kavuşturulması gibi konularda yenilikçi fikirleriyle tanınmıştır.

Eserleri. 1. el-Ħayâlü’ş-şiǾrî Ǿinde’l-ǾArab (Tunus 1929, 1961, 1975). Batı edebiyatıyla karşılaştırmalı olarak Arap edebiyatının bütün dönemlerini kapsayan bir incelemedir. 2. Eġāni’l-ĥayât. Seçilmiş şiirlerinden oluşan divanıdır (Tunus 1955; nşr. Muhammed el-Emîn eş-Şâbbî, Tunus 1966, 1974, 1983; nşr. Ömer Faruk et-Tabbâ‘, Beyrut 1994). Lena Jeyyusi ve Necmî Şihâb Nye eserden seçmeler yaparak İngilizce’ye çevirmiş (Songs of Life. Selection of Poems, Carthage 1987), Ameur Ghédira divandan seçtiği bazı şiirleri Fransızca’ya tercüme etmiştir (Choix de poèmes, Paris 1959). Nuri Pakdil, Şâbbî’nin şiirlerinden çeviriler yapmıştır (Güldeste, Ankara 1998, II, 217-222). 3. Resâǿilü’ş-Şâbbî. 1928-1933 yıllarında Muhammed el-Huleyvî’ye yazdığı edebî olmayan mektuplarını içerir (nşr. Muhammed el-Huleyvî, Tunus 1966). 4. Ķıśaś (Tunus 1969). 5. el-Müźekkirât. 1930’da otuz yedi gün içinde tuttuğu yirmi üç günlüğü kapsar. Eserde günlük olaylardan çok o sıradaki duygusal izlenimlerini dile getirmiştir (Tunus 1966, 1983). Müncî eş-Şemâlî ve M. Ben İsmâil eseri Fransızca’ya çevirmiştir (Journal, Tunus 1984). 6. el-AǾmâlü’l-kâmile. Bütün eserlerini ihtiva eder (I-II, Tunus 1984). 7. ed-DumûǾu’l-ĥâǿire (el-AǾmâlü’l-kâmile, II, 122 vd.). 8. Dîvânü Ebi’l-Ķāsım eş-Şâbbî ve resâǿilüh (Beyrut 1972; nşr. Mecîd Tarrâd, Beyrut 1413/1993; nşr. Ahmed Hasan Besec, Beyrut 1995; nşr. İmîl A. Kabbâ, Beyrut 1997; nşr. ve şerh. Yahyâ Abdülemîr Şâmî, Beyrut 1997). Şâbbî’nin yayımlanmamış eserleri de şunlardır: Cemîlü Büseyne (hikâye), Ķıśaś uħrâ, el-Maķbere (roman), Śafaĥât dâmiye (hikâye), es-Sikkîr (tiyatro), Maķālât ve muĥâđarât (Ömer Ferruh, s. 140-141).

Şâbbî hakkında çok sayıda kitap ve makale yayımlanmıştır: Ebü’l-Kāsım Muhammed Kirrû, Ebü’l-Ķāsım eş-Şâbbî ĥayâtühû ve şiǾruh (Beyrut 1952; Trablus 1984), eş-Şâbbî fî dîvânih (Beyrut 1953), Kifâĥu’ş-Şâbbî evi’ş-şaǾb ve’l-vaŧaniyye fî şiǾrih (Beyrut 1954), Âŝârü’ş-Şâbbî ve śadâhu fi’ş-şarķ (Beyrut 1961; Tunus 1988), Dirâsât Ǿani’ş-Şâbbî (Tunus 1966, 1984), eş-Şâbbî min ħilâli resâǿilih (Bağdad 1971); Ömer Ferruh, ŞâǾirân muǾâśırân eş-Şâbbî ve Tûķān (Beyrut 1954), eş-Şâbbî şâǾirü’l-ĥub ve’l-ĥayât (Beyrut 1974, 2. bs., Beyrut 1987, 4. bs.);


Zeynelâbidîn es-Senûsî, Ebü’l-Ķāsım eş-Şâbbî ĥayâtühû ve edebüh (Tunus 1956); Halîfe et-Telîsî, eş-Şâbbî ve Cübrân (Beyrut 1967); İzzeddin el-Medenî v.dğr., Ebü’l-Ķāsım eş-Şâbbî şâǾiru Tûnis (Tunus 1984); Mustafa Habîb Bahrî, eş-Şâbbî en-Nebiyyü’l-mechûl (Dımaşk 1960); Midhat Sa‘d Muhammed el-Cebbâr, eś-Śûretü’ş-şiǾriyye Ǿinde Ebi’l-Ķāsım eş-Şâbbî (Trablus 1984); Recâ Nakkāş, eş-Şâbbî şâǾirü’l-ĥub ve’ŝ-ŝevre (Beyrut 1971; Kahire 1996); Hâvî Îlyâ Sâlim - Ebü’l-Kāsım eş-Şâbbî, ŞâǾirü’l-ĥayât ve’l-mevt (Beyrut 1972) (diğer çalışmalar için bk. Yûsuf Es‘ad Dâgır, II, 451; Muhammed Kirrû, s. 106-109).

BİBLİYOGRAFYA:

Şâbbî, Eġāni’l-ĥayât (nşr. Muhammed el-Emîn eş-Şâbbî), Tunus 1966, neşredenin girişi; a.mlf., el-AǾmâlü’l-kâmile, Tunus 1984, giriş; a.mlf., Dîvânü Ebi’l-Ķāsım eş-Şâbbî ve resâǿilüh (nşr. Mecîd Tarrâd), Beyrut 1413/1993, neşredenin girişi, s. 9-22; Zeynelâbidîn es-Senûsî, el-Edebü’t-Tûnisî fi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer, Tunus 1927, s. 202-254; S. Bencheneb, La poésie arabe moderne, Alger 1944, s. 127-134; E. Dermenghem, Les plus beaux textes arabes, Paris 1951, s. 493-499; Abdülvehhâb b. Mansûr, AǾlâmü’l-Maġribi’l-ǾArabî, Rabat 1399/1979, II, 166-174; Yûsuf Es‘ad Dâgır, Meśâdirü’d-dirâsâti’l-edebiyye, Beyrut 1983, II, 449-451; Hannâ el-Fâhûrî, el-CâmiǾ fî târîħi’l-edebi’l-ǾArabî, Beyrut 1986, s. 554-570; Ömer Ferruh, eş-Şâbbî: ŞâǾirü’l-ĥub ve’l-ĥayât, Beyrut 1987, s. 84-187; Kâzım Hutayt, AǾlâm ve ruvvâd fi’l-edebi’l-ǾArabî, Beyrut 1407/1987, s. 351-362; Ebü’l-Kāsım Muhammed Kirrû, Müstedrekü’l-fihrisi’t-târîħî li’l-müǿellefâti’t-Tûnisiyye, Beyrut 1988, s. 105-109; A. Ghédira, “Essai d’une biographie d’Abū’l-Qāsim al-Šābbī”, Arabica, VI, Leiden 1959, s. 266-280; a.mlf., “al-Ѕћābbī”, EI² (İng.), IX, 160-161; S. Masliyah, “eş-Şekl fî şiǾri Ebi’l-Ķāsım eş-Şâbbî”, Fikrün ve fen, sy. 29, Bonn 1977, s. 70-81; İnci Koçak, “Mevlâna ve Ömer Hayyam’ın eş-Şâbbî’ye Etkileri ve Şiirinin Özellikleri”, DTCFD, XXXVIII/1-2 (1998), s. 32-40; Hüseyin Yazıcı, “Tunus’ta Modern Arap Edebiyatı ve Ebü’l-Kāsım eş-Şâbbî”, Nüsha, II/ 5, Ankara 2002, s. 49-67.

Süleyman Tülücü