RAKĪK el-KAYREVÂNÎ

(رقيق القيرواني)

Ebû İshâk İbrâhîm b. el-Kāsım er-Rakīk el-Kayrevânî (ö. 425/1034’ten sonra)

Tarihçi, edip ve şair.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. 362 (972) yılından sonra doğduğu tahmin edilmektedir. İbnü’r-Rakīk olarak da kaydedilmekle birlikte çağdaşı İbn Reşîķ el-Kayrevânî onun Rakīk lakabıyla bilindiğini söyler (Ünmûźecü’z-zamân, s. 55). Zîrîler’den Mansûr b. Bulukkîn, Nâsırüddevle Bâdîs b. Mansûr ve Muiz b. Bâdîs döneminde uzun süre nedimlik, kâtiplik ve Dîvân-ı İnşâ reisliği yaptı. Bu sebeple kaynaklarda “el-kâtib en-nedîm” lakabıyla anılır. 388’de (998) Bâdîs b. Mansûr tarafından hediyelerle Fâtımî Halifesi Hâkim-Biemrillâh’a elçi gönderildi ve iki yıl Mısır’da kaldı. Kendisi şiirlerinde Mısır’da unutulmayacak günler yaşadığını, burada geçirdiği bir günün bir ömre bedel olduğunu ve Kayrevan’a güzel hâtıralarla döndüğünü ifade eder (İbn Reşîķ el-Kayrevânî, s. 56 vd.; Makrîzî, I, 370-371). Muhtemelen 417 (1026) veya 425 (1034) yılından sonra Kayrevan’da vefat etti. Uzun süre sarayda kalması ve devlet yazışmalarını bizzat yürütmesi sebebiyle Zîrîler hakkında belgelere dayalı bilgiler vermesi onun tarihçi olarak önemini arttırmıştır. İbn Haldûn onu İfrîkıye bölgesinin ve Kayrevan’da kurulan devletlerin başlıca tarihçisi diye niteler ve sonraki tarihçilerin bu konularda eserini temel kaynak kabul ettiklerini söyler (Mukaddime, I, 203). İbn Reşîķ el-Kayrevânî de Rakīk’in sözleri kolay anlaşılan ince ruhlu bir şair ve rivayetlerine güvenilir bir tarihçi olduğunu söyler (Ünmûźecü’z-zamân, s. 55). Şiirlerinde çeşitli konulara yer veren Rakīk el-Kayrevânî, bazı şiirlerinde ilk gençlik yıllarını boş geçirip içki meclislerinde bulunmuş olmaktan duyduğu pişmanlığı dile getirmekte, ayrıca başta Zîrî Hükümdarı Bâdîs b. Mansûr olmak üzere dönemin ileri gelen şahsiyetlerini övmektedir.

Eserleri. 1. Târîħu İfrîķıyye ve’l-Maġrib (Aħbâru İfrîķıyye, Târîħu’l-Ķayrevân). Birçok ciltten oluştuğu kaydedilen eserin tamamı zamanımıza ulaşmamıştır. Günümüze kadar gelen kısım, Kuzey Afrika’nın Ukbe b. Nâfi‘in ikinci valiliği sırasında fethedilişinden (62/681) Ağlebî Hükümdarı Abdullah b. İbrâhim’in tahta çıkışına (196/812) kadarki tarihini ihtiva etmektedir. İbn İzârî’nin ondan 415 (1024) yılına ait bir olayı nakletmesi (el-Beyânü’l-muġrib, I, 272) eserin bu yıllara kadar gelen geniş bir tarih kitabı olduğunu göstermektedir. İzzeddin İbnü’l-Esîr, Ahmed b. Abdülvehhâb en-Nüveyrî, İbnü’l-Ebbâr, İbn İzârî, İbn Haldûn, Hasan el-Vezzân, Abdülazîz b. Şeddâd bu eserden yararlanmıştır. Ebü’s-Salt ed-Dânî bu esere bir zeyil yazmıştır. İlk defa Müncî el-Kâ‘bî tarafından yayımlanan Târîħu İfrîķıyye’yi (Tunus 1968) daha sonra Abdullah Ali ez-Zeydân ve İzzüddin Ömer Mûsâ neşretmiştir (Beyrut 1990). 2. Ķuŧbü’s-sürûr fî evśâfi’l-(enbiźeti ve’l-)ħumûr.


İçki meclisleri, şarabın tarihçesi, haram oluşu ve şarapla ilgili çeşitli görüşler hakkındadır (nşr. Ahmed el-Cündî, Dımaşk 1389/1969). Nûreddin el-Mes‘ûdî’nin (ö. 619/1222) kitaptan yaptığı seçmeleri Abdülhafîz Mansûr yayımlamıştır (Tunus 1976). Rakīk el-Kayrevânî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: er-Râĥ ve’l-irtiyâĥ, Kitâbü’n-Nisâǿ, Nažmü’s-sülûk fî müsâmereti’l-mülûk, el-Eġānî, el-İħtiśârü’l-bâriǾ li’t-târîħi’l-CâmiǾ.

BİBLİYOGRAFYA:

Rakīk el-Kayrevânî, Târîħu İfrîķıyye ve’l-Maġrib (nşr. Abdullah Ali ez-Zeydân - İzzeddin Ömer Mûsâ), Beyrut 1990, neşredenlerin girişi s. z-m; İbn Reşîķ el-Kayrevânî, Ünmûźecü’z-zamân fî şuǾarâǿi’l-Ķayrevân (nşr. Muhammed el-Arûsî el-Matvî - Beşîr el-Bekkûş), Tunus 1406/1986, s. 55-64; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, I, 216-226; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 272; Safedî, el-Vâfî, VI, 92-93; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, I, 41-42; İbn Haldûn, Mukaddime (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul 1982, I, 203; Makrîzî, el-Ħıŧaŧ, I, 370-371; Brockelmann, GAL, I, 155; Suppl., I, 252; Sezgin, GAS, I, 360; Abdülvehhâb b. Mansûr, AǾlâmü’l-Maġribi’l-ǾArabî, Rabat 1398/1978, I, 39-42; Abduh Abdülazîz Kalkīle, el-Belâŧu’l-edebî li’l-MuǾiz b. Bâdîs, Riyad 1403/1983, s. 115-122; Şâzelî Bû Yahyâ, el-Ĥayâtü’l-edebiyye bi-İfrîķıyye fî Ǿahdi Benî Zîrî (trc. Muhammed el-Arabî Abdürrezzâk), Tunus 1999, I, 269-279; H. R. Idris, l’Occident musulman à l’avènement des Ǿabbāsides d’après de chroniqueur, Zīrīde al-Raqīq, REI, XXXIX/2 (1971), s. 209-220; M. Talbi, “Notes et documents. A propos d’Ibn al-Raqīq”, Arabica, XIX/1, Leiden 1972, s. 86-96; a.mlf., “Ibn al-Raķīķ”, EI² (İng.), III, 902-903; Mahmûd Fâhûrî, “er-Raķīķ el-Ķayrevânî”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2004, IX, 885-886.

Nadir Özkuyumcu


RAKĪM

(bk. ASHÂB-ı KEHF).