RÂGIB et-TABBÂH
(راغب الطبّاخ)
Muhammed Râgıb et-Tabbâh b. Mahmûd b. Hâşim b. es-Seyyid Ahmed el-Halebî (1876-1951)
Suriyeli tarihçi.
29 Aralık 1876’da Halep’in Bâbükınnesrîn mahallesinde doğdu. İlim ve tasavvufla meşgul bir seyyid ailesine mensuptur. Dedesi Şeyh Hâşim, Halvetî-Kādirî şeyhi Muhammed İbrâhim el-Hilâlî’nin halifesiydi. Amcası Abdüsselâm fıkıh, hadis ve Arap dili konusunda uzmandı. Ticarî faaliyetleri yanında İslâm hukukuyla da ilgilenen
babası, Şeyh Hilâlî’nin Halep’teki zâviyesine sık sık giderdi. Râgıb et-Tabbâh, Şeyh Muhammed el-Ârif’ten hat dersleri aldı. Mansûriyye Medresesi’nde Arapça’nın yanı sıra Türkçe, Farsça ve Fransızca öğrendi. On dört yaşında iken babası ve amcasıyla birlikte gittiği Hicaz’da çeşitli ilim adamlarının sohbetlerine katıldı. Hanefî fakihi Muhammed ez-Zerkā, Halep fetva emini ve Rızâiyye Medresesi müderrisi Beşîr el-Gazzî’den dinî ilimleri öğrendi. Gençlik yıllarında Arap ülkelerini gezip Abdülkādir el-Mağribî, Şeyh Behcetü’l-Baytâr, Kâmil el-Kassâb, Mekkî el-Kettânî gibi şahsiyetlerle tanıştı. Dâvud Çelebi, Îsâ İskender el-Ma‘lûf, Ahmed Teymur Paşa gibi âlimler ve bazı şarkiyatçılarla mektuplaştı. Beyrut, Mısır, Dımaşk ve Halep’te yayımlanan dergi ve gazetelerde makaleler yazdı. Bir yandan da eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdürdü. Şemsülmaârif Medresesi’nde Arapça, inşâ ve dinî ilimler konusunda ders verdi. 1921’de açılan Hüsreviyye Medresesi’nin müfredat programını çağdaş bir anlayışla hazırlamaya çalıştı. Bu medresede siyer, hadis, İslâm kültür ve medeniyeti tarihi derslerini okuttu. 1922’de Halep’te kurduğu matbaada çok sayıda ilmî eser neşretti. 1923’te Dımaşk’taki el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’ye, 1930’da Cem‘iyyetü’l-âsâri’l-kadîme’ye, 1931’de el-Lecnetü’l-idâriyye’ye, 1935’te Haydarâbâd-Dekken’deki Cem‘iyyetü’l-maârifi’n-Nu‘mâniyye’ye üye seçildi. 1937’de el-Medârisü’l-ilmiyyetü’d-dîniyye’nin müdürlüğüne getirildi. 1938’de Cem‘iyyetü’l-birr ve’l-ahlâkı’l-İslâmiyye reisliğine, Halep Külliyyetü’ş-şerîa dekanlığına, son olarak da Halep’teki Râbıtatü’l-ulemâ başkanlığına seçildi, bu görevini ölümüne kadar sürdürdü. 30 Haziran 1951’de Halep’te vefat etti. Çok sayıda öğrenci yetiştiren Râgıb et-Tabbâh’ın icâzet verdiği öğrenciler arasında Nâsırüddin el-Elbânî ile Menûnî de yer almaktadır.
Eserleri. 1. İǾlâmü’n-nübelâǿ bi-târîħi Ĥalebe’ş-şehbâǿ (I-VII, Halep 1342-1345/ 1923-1926; nşr. Muhammed Kemâl, Dımaşk 1988). Halep’e dair yazılmış tarih kitapları ve şehir hakkında bilgi veren genel eserlerden kronolojik sırayla bahseden bir girişle iki bölümden oluşur. Eserde Ebû Ubeyde b. Cerrâh’ın Halep’i fethettiği 16 (637) tarihinden 1325 (1908) yılı sonuna kadar şehri idaresi altında tutan devletler, emîrler, melikler, bunların zamanında meydana gelen olaylarla cami, medrese, kilise, hamam ve diğer mimari eserler, Halep’e ait örf ve âdetler, halkın ahlâk ve yaşayışı, el sanatları gibi konular anlatılmış, Halepli veya Halep’te doğmuş yahut Halep’te ölmüş önemli kişilerin hayatları hakkında bilgi verilmiştir. Eserin içinde İbnü’l-Adîm’in Kitâbü’l-İnśâf ve’t-taĥarrî’si de yayımlanmıştır (IV, 78 vd.). Râgıb et-Tabbâh, İǾlâmü’n-nübelâǿnın sonuna 1908-1926 yılları arasında meydana gelen olayları, Halepli meşhur aileleri, bu tarihler arasında vefat eden ünlü kişilerin hayatı ve eserleri hakkındaki bilgileri de eklemiştir. 2. Źülķarneyn ve seddü’ś-Śîn men hüve ... ve eyne hüve ... (nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân, Küveyt 1424/ 2003). 3. el-Envârü’l-celiyye min muħtaśari’l-eŝbâti’l-Ĥalebiyye (Halep 1351/ 1932). Yûsuf el-Hüseynî el-Hanefî el-Halebî’nin Kifâyetü’r-râvî ve’s-sâmiǾ ve hidâyetü’r-râǿî ve’s-sâmiǾ, Abdülkerîm b. Ahmed eş-Şerâbâtî’nin İnâleǿü’ŧ-ŧâlibîn li-Ǿavâli’l-muĥaddiŝîn, Abdurrahman Abdullah el-Hanbelî el-Halebî’nin Menârü’l-isǾâd fî ŧuruķi’l-isnâd adlı eserlerinin muhtasarıdır. 4. el-Miśbâĥ Ǿalâ Muķaddimeti İbni’ś-Śalâĥ. İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî’nin hadis usulü hakkındaki eseriyle Zeynüddin el-Irâkī’nin şerhine yapılan ta‘likat olup her iki eserle birlikte yayımlanmıştır (Halep 1350; Beyrut 1993). 5. er-Ravżiyyât. Hamdânîler’den Seyfüddevle’nin ünlü şairi Sanevberî’nin çeşitli kaynaklardan derlediği şiirlerini ihtiva eder. 6. eŝ-Ŝeķāfetü’l-İslâmiyye (Halep 1369/1950). İslâm kültür ve medeniyetinden, tefsir, fıkıh ve hadis alanındaki çalışmalardan, fıkhî mezheplerden ve dört Sünnî mezhebin İslâm ülkelerine yayılışından, tasavvuf, tarih, şiir ve edebiyat alanındaki çalışmalardan ve son dönemdeki fikir hareketlerinden bahseder. 7. el-Meŧâlibü’l-Ǿaliyye fi’d-dürûsi’d-dîniyye (Halep 1330).
Râgıb et-Tabbâh’ın dergilerde yayımlanan bazı makaleleri risâleler halinde basılmıştır. Tercemetü Kemâliddîn b. el-ǾAdîm, el-Medâris fi’l-İslâm, Mâ CemaǾahû min şiǾri’l-edîb ǾÖmer b. Ĥabîb el-Ĥalebî ve es-Siyâse fi’l-Ķurǿân bunlar arasında zikredilebilir. Ayrıca Muhibbüddin et-Taberî’nin es-Simŧü’ŝ-ŝemîn fî menâķıbi ümmehâti’l-müǿminîn (Halep 1328, 1346; Kahire 1402/1982; Beyrut 1418/1997), Hâkim en-Nîsâbûrî’nin el-Medħal (el-Medħal fî Ǿilmi’l-ĥadîŝ, Halep 1353/ 1933), Hâzimî’nin el-İǾtibâr (Halep 1346/ 1927), Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Mişkâtü’l-envâr fî mâ ruviye Ǿani’llâhi mine’l-aħbâr (Halep 1346; Kahire 1369) ve Abdülganî b. İsmâil en-Nablusî’nin el-Kevkebü’s-sârî fî ĥaķīķati’l-cüzǿi’l-İħtiyârî (Halep 1349/1931) adlı eserlerini neşre hazırlamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Râgıb et-Tabbâh, İǾlâmü’n-nübelâǿ bi-târîħi Ĥalebe’ş-şehbâǿ, Halep 1342/1923, I, 2-10; a.mlf., Źülķarneyn ve seddü’ś-Śîn men hüve ... ve eyne hüve ... (nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân), Küveyt 1424/2003, neşredenin girişi, s. 10-19; Serkîs, MuǾcem, II, 1655-1656; Brockelmann, GAL Suppl., III, 430; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 359; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, IX, 305; MaǾa’l-Mektebe, s. 112; Ali Tantâvî, Źikreyât, Cidde 1409/1989, VII, 92; VIII, 145; Abdülvehhâb es-Sâbûnî, ǾUyûnü’l-müǿellefât (nşr. Mahmûd Fâhûrî), Halep 1413/1992, 1, 81; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 269; Seyyid Alevî b. Abbas el-Hasenî, Fihristü’ş-şüyûħ ve’l-esânîd, [baskı yeri yok] 1423/2003, s. 160-161.
Abdülkerim Özaydın