RABAÎ
(الربعي)
Ebû Süleymân Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed er-Rabaî (ö. 379/989)
Muhaddis.
İbn Zebr olarak da bilinir. Babası Dımaşk’ta ve Mısır’da kadılık yapan, pek güvenilir bulunmamakla birlikte hadise dair kitaplar yazan ve el-Münteķā min aħbâri’l-AśmaǾî
adlı eseri (nşr. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız, Dımaşk 1987) günümüze ulaşan bir âlimdi (bu eser Fuat Sezgin’in kaydettiği gibi Rabaî’ye değil babasına aittir). Rabaî babasından, İbn Ebû Dâvûd ile Ebü’l-Kāsım el-Begavî’den, Cümâhir b. Muhammed ez-Zemlekânî, Muhammed b. Feyz el-Gassânî, Muhammed b. Hureym el-Ukaylî, Saîd b. Abdülazîz el-Halebî ve İbnü’s-Seken gibi muhaddislerden hadis okudu; ayrıca hadis öğrenmek için yolculuk yaptı. Kendisinden Abdülganî el-Ezdî, Temmâm er-Râzî, Mâlînî gibi âlimlerle Muhammed b. Avf el-Müzenî, Muhammed b. Abdurrahman b. Ebû Nasr ve kardeşi Ahmed b. Abdurrahman b. Ebû Nasr gibi muhaddisler hadis öğrendi. Rabaî’nin belirttiğine göre evinde misafir olan Tahâvî onun kitaplarını inceledikten sonra, “Siz eczacı, biz tabibiz” diyerek kendisine olan hayranlığını dile getirmiştir. Muhaddis ve kıraat âlimi Ebû Hafs el-Kettânî, Rabaî’nin kendilerine Dımaşk Camii’nde hadis imlâ ettiğini, onun güvenilir bir muhaddis olduğunu belirtmiştir. Rabaî 12 Cemâziyelevvel 379’da (18 Ağustos 989) vefat etti.
Eserleri. 1. Veśâya’l-Ǿulemâǿ Ǿinde ĥużûri’l-mevt. Eserde vasiyetin önemine dair hadislerle Resûl-i Ekrem’in vefatından önce söylediği sözler, Hz. Âdem ve Nûh ile sahâbî, tâbiî, âlim ve şairlerden altmış üç kişinin ölüm öncesinde yaptıkları vasiyetleri senedleriyle birlikte bir araya getirilmiştir (nşr. Salâh Muhammed el-Hıyemî - Abdülkādir Arnaût, Dımaşk-Beyrut 1406/ 1986). 2. Târîħu mevlidi’l-Ǿulemâǿ ve vefeyâtihim. Vefeyâtü’n-naķale Ǿale’s-sinîn diye de anılan eser (Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 51), hicretin başlangıcından itibaren 338 (949) yılına kadar âlimlerin doğum ve ölüm tarihleriyle bazı önemli hadiselerin vuku bulduğu tarihler yıllara göre sıralanmıştır (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Süleyman el-Hamed, I-II, Riyad 1410). Ebû Muhammed Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Kettânî (ö. 466/1074) esere 338-462 (949-1070) yılları arasında yaşayan âlimlerle ilgili Źeylü Târîħi mevlidi’l-Ǿulemâǿ ve vefeyâtihim adıyla bir zeyil yazmış (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Süleyman el-Hamed, Riyad 1409), onun talebesi Ebû Muhammed Hibetullah b. Ahmed el-Ekfânî de 463-483 (1071-1090) yıllarına ait Źeylü Źeyli Târîħi mevlidi’l-Ǿulemâǿ ve vefeyâtihim adlı eserini kaleme almıştır (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Süleyman el-Hamed, Riyad 1409/1989). 3. Aħbâru İbn Ebî Źiǿb. Zâhidliği ve halifeleri çekinmeden eleştirmesiyle tanınan tebeu’t-tâbiîn neslinden Ebü’l-Hâris Muhammed b. Abdurrahman el-Kureşî’ye dair bilgiler ihtiva etmektedir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 94, vr. 313-316). 4. Eĥâdîŝü’r-RabaǾî. Bir hadis cüzü olup bir nüshası Halep’te el-Mektebetü’l-Ahmediyye’de bulunmaktadır (el-Evkaf, nr. 314).
BİBLİYOGRAFYA:
Rabaî, Veśâya’l-Ǿulemâǿ Ǿinde ĥużûri’l-mevt (nşr. Salâh Muhammed el-Hıyemî - Abdülkādir Arnaût), Dımaşk-Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, s. 9-11; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 315-316; XVI, 440-441; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 996-997; İbn Hacer el-Askalânî, RefǾu’l-iśr Ǿan Ķuđâti Mıśr (nşr. Ali Muhammed Ömer), Kahire 1418/ 1998, s. 175-180; Ebû Muhammed Abdülazîz b. Ahmed el-Kettânî, Źeylü Târîħi mevlidi’l-Ǿulemâǿ ve vefeyâtihim (nşr. Abdullah b. Ahmed b. Süleyman el-Hamed), Riyad 1409, neşredenin girişi, s. 37-44; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 51; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 212; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 286; Sezgin, GAS (Ar.), I, 413-414; M. Âsaf Fikret, “İbn Zebr”, DMBİ, III, 613-614.
M. Yaşar Kandemir