PAMUKCİYAN, Kevork
(1923-1996)
Araştırmacı-yazar.
23 Şubat 1923’te Üsküdar’da doğdu. Kayserili bir Ermeni ailesine mensuptur. Babası 1890’da İstanbul’a yerleşip kumaş ticaretiyle uğraşan, Cumhuriyet döneminde kâtiplik yapan Hacı Mikayel Pamukciyan’dır. İlköğrenimini 1937’de Nersesyan-Yermonyan Okulu’nda tamamladı. Daha sonra Saint Joseph Fransız Koleji’ni bitirdi. 1942-1945 yılları arasında Üsküdar, 1949’da Edirnekapı ve 1950-1956 yıllarında Balıklı Ermeni mezarlıklarındaki 2000 kadar mezar taşı kitâbesini derledi. 1950’den itibaren İstanbul’da bulunan on kadar Ermeni kilisesinin vaftiz ve vefeyat kayıtları üzerinde çalıştı. 1944-1950 yılları arasındaki dönemde karakalemle portre çizimiyle ilgilendi. Bu alandaki en başarılı eseri 1944’te çizdiği ve 1969’da Kulis’te yayımlanan Rupen Sevag’a ait portredir. 1953’te Kültürel Araştırmalar Teşvik Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı. 1967’den itibaren patrikhânede görev yaptı. Burada 1967-1977 yılları arasında kütüphane idareciliği, 1977-1982 yıllarında genel sekreterlik, 1982’den sonra da kültür işleri danışmanlığını sürdüren Pamukciyan 1968-1978 yılları arasında önce Şoğagat dergisinin, ardından patrikhâne salnâmesinin editörlüğünü üstlendi. 1976’da İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü’ne, 1983’te Hollanda’nın Leiden şehrindeki Uluslararası Ermeni Araştırmaları Birliği’ne üye seçildi. 23 Eylül 1996’da İstanbul Feriköy’de öldü.
Türk ve Ermeni kaynaklarına olan hâkimiyetiyle bu iki kültür arasında kurduğu ilişki birçok ansiklopedi için yazdığı maddelerde görülen Pamukciyan, Ermenice ve Türkçe’nin yanı sıra Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Almanca ve Romence’ye de vâkıftı. Ayrıca Yunanca, İspanyolca, Portekizce’ye âşinaydı. İlk yazısı 2 Temmuz 1943 tarihinde Nor Lur gazetesinde çıkan makalesidir. 1947-1952 yılları arasında haftalık olarak Carakayt adlı dergide 1949’dan itibaren çeşitli yazılar yazdı. 1950-1952 ve 1958-1966 yıllarında Reşat Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nde 300 kadar madde kaleme aldı. Bu maddeler kendisinin Türk okuyucuları tarafından tanınmasını sağladı. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1983-1987), Ana Britannica (1988-1990) ve Türk mûsikisi ansiklopedilerine de katkıları oldu. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’ne “Ermeniler”, “Depremler” (Osmanlı dönemi) ve “Amiralık” maddeleri yanında bazı Ermeniler’in biyografilerini yazdı. İlk Türkçe makaleleri, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun Belleten’inde 1956-1958 yılları arasında yayımlandı. Hayat Tarih Mecmuası (1969-1978), Tarih ve Edebiyat Mecmuası (1978-1981), Halk Kültürü (1984-1992), Türk Türk Tarih Kurumu Belleten’i (1990-1992), Folklor ve Etnografya Araştırmaları Yıllığı ile (1984-1985) Tarih ve Toplum dergisinde Türkçe yazılarını sürdürdü. Bunların dışında çeşitli gazete ve dergilerde Türkçe yazıları yayımlandı.
Eserleri. Ermenice: 1. Agıntsi Hin Kertasdanner u Temker (Eğinli eski aileler ve simalar; Toros Azadyan, Agın [Eğin] içinde, İstanbul 1956). 2. Şoğagat (yıllık, 1970). Bu tarihten itibaren yıllıkların hemen bütün yazıları Pamukciyan tarafından yazılmıştır: “Madenakidutyun Hanrabedagan Hisnamya Şırçani İstanbulahay Kırki” (Cumhuriyet’in 50 yılında Ermenice kitaplar bibliyografyası, Şoğagat 1976-1978 yıllığı içinde); “Hagop Nalyan Badriark” (Şoğagat, İstanbul 1981); “Hovhannes Badriark Golod” (Şoğagat, İstanbul 1984); Eremya Çelebi Kömürciyan’ın eseri olup notlandırarak neşrettiği “Badmutyun Hıragizman Gosdantnubolsa (1660 Darvo)” (1660 yılı İstanbul yangını tarihi, Şoğagat, İstanbul 1991). Türkçe: “Ermeni Harfli Türkçe Elyazma Eski Bir Cönk” (Folklor ve Etnografya Araştırmaları Yıllığı, 1984); Eremya Çelebi Kömürciyan, İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul (İstanbul 1988, 2. bs.; notlarla yayıma hazırlanmıştır). Pamukciyan’ın ölümünün ardından makaleleri Osman Köker tarafından derlenip Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar adıyla neşredilmiştir (I, İstanbul Yazıları, İstanbul 2002; II, Ermeni Harfli Türkçe Metinler, İstanbul 2002; III, Zamanlar, Mekanlar, İnsanlar, İstanbul 2003; IV, Biyografileriyle Ermeniler, İstanbul 2003).
BİBLİYOGRAFYA:
Kevork Pamukciyan, “Kevork Mikayeli Pamukciyan (Otobiyografi)”, İstanbul Yazıları (haz. Osman Köker), İstanbul 2002, I, s. XIII-XVI; Turgut Kut, “Baron Kevork Tıbir Pamukçiyan’dan Anılar”, a.e. içinde, I, s. XXIV-XXVII; M. Sabri Koz, “Bir Ermeni ‘Derviş’: Kevork Pamukciyan”, a.e. içinde, I, s. XXVIII-XXXVI; “Kevork Pamukciyan’ın Türkçe Makaleleri”, a.e. içinde, I, s. LI-LVII; “Kevork Pamukciyan’ın Ansiklopedilere Yazdığı Maddeler”, a.e. içinde, I, s. LVIII-LXVIII; “Kevork Pamukciyan Bibliyografyası 1956-1996 (Tarih ve Toplum’un Dışındaki Makaleler)”, TT, XXVI/ 153 (1996), s. 46-47; Ayda Uyar, “Araştırmaya Adanmış Bir Ömür: Kevork Pamukciyan (1923-1996)”, a.e., XXXIX/230 (2003), s. 4-11.
Nagehan Çakar Başpehlivan