Nİ‘METULLAH KİŞVERÎ
(نعمة الله كشوري)
XV. yüzyılın sonu ile XVI. yüzyılın başlarında yaşayan Âzerî şairi.
Sâm Mirza tezkiresinde Kişverî mahlasıyla kaydedilip Kazvinli olduğu ve çok sayıda şiirinin bulunduğu belirtilen sanatkârla M. Ali Terbiyet’in Dânişmendân-ı Âźerbâycân adlı eserinde Türkçe ve Farsça şiirlerinin yer aldığı bir divanı olduğunu bildirdiği, Güney Azerbaycan’ın Karadağ bölgesindeki Dîlmekān (Dilmeğan) ilçesinden olan Ni‘metullah Kişverî Dîlmekānî’nin aynı kişi olup olmadığını tesbit etmek mümkün değildir. Elde Türkçe ve Farsça şiirleri bulunan Kişverî’nin, birkaç bölgesinde Dilman (Dîlmegān) adlı şehir veya köy bulunan Azerbaycan’da doğduğu tahmin edilmektedir. Kişverî’nin şair olarak tanınmasından sonra Akkoyunlu Sultanı Yâkub’un saltanatı zamanında (1478-1490) Tebriz’e gidip Habîbî, Hatâî, Ahmedî gibi şairlerle birlikte onun sarayında kaldığı şiirlerinden anlaşılmaktadır. Ancak Sultan Yâkub’a sürekli kasideler yazmak zorunda kalması üzerine şair saraydan ayrılıp şiirlerinde bir üstat olarak andığı Ali Şîr Nevâî’nin yanına Semerkant’a gitmiştir. Ondan iltifat görmesine rağmen yaşının ilerlemesi ve gurbet sıkıntısı yüzünden Sultan Yâkub’un ölümünün ardından Tebriz’e dönüp birkaç yıl sonra burada vefat etmiştir. Tebriz’e dönüşünden sonra maddî sıkıntılar çektiği ve eski günlerini özlediği şiirlerinden belli olmaktadır.
Ali Şîr Nevâî ve Nesîmî’nin etkisi altında kalan Kişverî’nin şiirlerinde Çağatay Türkçesi’nin özellikleri görülmektedir. Şiirlerinin çoğu âşıkane olup tasavvufî manzumeleri azdır. Çoğu Türkçe şiirlerden meydana gelen Türkçe-Farsça divanında gazel, kaside, rubâî, muhammes, kıta ve dörtlükler halinde güzel şiirler vardır. Bu
şiirlerinden Türk-İslâm kültürünü iyi bildiği anlaşılmaktadır. Kişverî’nin tek eseri olan divanı Azerbaycan’da yayımlanmıştır. Cihangir Kahramanov, Bakü’deki nüshayı (Azerbaycan Elmler Akademisi Respublika, El Yazmaları Fondu, nr. M-27/8408) esas alarak Tahran (Kütübhâne-i Meclis, nr. 8959), Semerkant (İlmî Araştırma Enstitüsü Ktp.) ve Taşkent (Özbekistan Fenler Akademisi Bîrûnî Şarkşinaslık Enstitüsü, El Yazmalar Fondu, nr. 652) nüshalarıyla karşılaştırmış, şiirleri türlerine ve kafiyelerine göre klasik tarzda düzenleyerek Kişveri: Eserleri adıyla bastırmıştır (Bakı 1984). Roza Eyvazova Kişveri Divanının Dili adıyla bir eser yayımlamış (Bakı 1983), Jale Demirci Talan ise eser üzerinde bir doktora tezi hazırlamıştır (Kişverî Divanı [İnceleme-Metin-İndeks], 1994, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü).
BİBLİYOGRAFYA:
Kişverî Şiirleri, Leningrad Şark Müzesi, nr. 297 (Şah İsmâil Hatâî’nin Dehnâme adlı eserinin sonunda Tufeylî ve Nesimî’nin şiirleriyle birlikte); İsmail Hikmet [Ertaylan], Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, Bakü 1928, I, 286-290; M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âźerbâycân, Tahran 1314, s. 315; Elyar Seferli - Halil Yusifli, Gedim ve Orta Eserler Azerbaycan Edebiyatı, Bakı 1998, s. 347-358; Hamid Araslı, “Fuzuli Seleflerinden Kişveri”, Azerbaycan Edebiyatı: Tarihi ve Problemleri, Bakı 1998, s. 286-290.
Muharrem Kasımlı