MÜTEVELLÎ, Muhammed b. Ahmed
(محمّد بن أحمد المتولّي)
Muhammed b. Ahmed b. el-Hasen ed-Darîr el-Mütevellî (ö. 1313/1895)
Kıraat âlimi.
1248’de (1832) Kahire’de Huttüdderbilahmer’de doğdu. Âmâ olması sebebiyle “Darîr” diye de anılır. Küçük yaşta Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra Ezher’e girdi. Dinî ilimlerle Arap dili ve edebiyatı alanında kendini yetiştirdi ve çalışmalarını kıraat ilminde yoğunlaştırdı. İbnü’l-Cezerî’nin Muķaddime’si ve Ŧayyibetü’n-Neşr’i, Şâtıbî’nin Ĥırzü’l-emânî’si ve ǾAķīletü etrâbi’l-ķaśâǿid’i gibi metinleri ezberledi. Yûsuf el-Beremûnî’den ve Tihâmî nisbesiyle tanınan Seyyid Ahmed ed-Dürrî eş-Şâzelî’den kırâat-i aşere ile kırâat-i erbaa okudu ve bu dalda uzmanlaştı. 1293’te (1876) şeyhülkurrâ oldu. Gerek kıraatle ilgili eserleri gerekse yetiştirdiği talebelerle Mısır’da kıraat ilminin yaygınlaşmasında önemli rol oynadı. Talebeleri arasında Muhammed b. Abdurrahman el-Bennâ, Ahmed Şelebî, Rıdvân b. Muhammed el-Muhallâtî, Abdülfettâh Hüneydî, Mustafa Şelebî, Abdurrahman el-Hatîb, Hasan b. Halef el-Hüseynî, Hasan b. Muhammed el-Cüreysî, Hasan Atıyye gibi âlimlerin bulunduğu Mütevellî 11 Rebîülevvel 1313’te (1 Eylül 1895) Kahire’de vefat etti ve Karâfetülkübrâ’da defnedildi.
Eserleri. 1. BedîǾatü’l-ġurer fî esânîdi’l-eǿimmeti’l-erbaǾati Ǿaşer (Kahire 1341). 2. Muķaddime fî ķırâǿati Verş. Bizzat müellifin yazdığı Fetĥu’l-muǾŧî ve ġunyetü’l-muķrî adlı şerhiyle birlikte neşredilmiştir (Kahire 1306, 1309). 3. Fetĥu’l-mecîd fî ķırâǿati Ĥamza mine’l-ķaśîd (Kahire 1374/1954). 4. el-Vücûhü’l-müsfire fî itmâmi’l-ķırâǿâti’ŝ-ŝelâŝi’l-mütemmime li’l-Ǿaşere. Ebû Ca‘fer el-Kārî, Ya‘kūb el-Hadramî ve Halef b. Hişâm’ın kıraatleri Hakkındadır (Kahire 1296, 1302, 1319). 5. Taĥķīķu’l-beyân fî Ǿaddi âyi’l-Ķurǿân (Câmiatü’l-Melik Suûd Ktp., nr. 2549/1; Ezheriyye Ktp., nr. [1400 Mecâmî’] Hasûne 12979; Teymûriyye Ktp., nr. 387). 6. Taĥķīķu’l-beyân fi’l-muħtelef fîhi min âyi’l-Ķurǿân. Manzum bir eserdir (Câmiatü’l-Melik Suûd Ktp., nr. 2549/2, 2552). 7. Fetĥu’l-muġnî ve ġunyetü’l-muķrî (Kahire 1306, 1309, 1317). Muķaddime fî ķırâǿati Verş’in şerhi olan eserin son baskısı müstakildir. 8. el-Fevâǿidü’l-muǾtebere fi’l-aħrufi’l-erbaǾati’z-zâǿide Ǿale’l-Ǿaşere (nşr. Ali b. Muhammed ed-Dabbâ‘, Kahire 1370/1950; İtĥâfü’l-berere bi’l-mütûni’l-Ǿaşere içinde, s. 264-316). 9. Sefînetü’n-necâh fîmâ yeteǾallaķu bi-ķavlihî teǾâlâ “Ve ķulne ĥâşâ lillâh” (Kahire 1312). 10. Risâle fî mesǿeleti’l-ġarânîķ (Teymûriyye Ktp., nr. 498). Mütevellî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: er-Ravżü’n-nađîr, eđ-Đâd ve’ž-žaǿ, Tavżîĥu’l-maķām, Manžûme fî rivâyeti Ķālûn, Muķaddime fî fevâǿid lâ büdde min maǾrifetihâ li’l-ķārî, el-Kevkebü’d-dürrî fî ķırâǿati’l-İmâm Ebî ǾAmr el-Baśrî, Fetĥu’l-kerîm fî taĥrîri evcühi’l-Ķurǿâni’l-kerîm (bu ve diğer eserleri için bk. İbrâhim b. Saîd b. Hamed ed-Devserî, s. 186-327).
BİBLİYOGRAFYA:
Serkîs, MuǾcem, II, 1617; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 394; Fihrisü’l-Ħizâneti’t-Teymûriyye, Kahire 1367-69/1948-50, III, 269-270; Ziriklî, el-AǾlâm, VI, 246-247; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VIII, 281; Ali Şevvâh İshak, MuǾcemü muśannefâti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1403-1404/1983-84, I, 38, 39, 257; IV, 118, 146, 168, 171; el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, Amman 1989, II, 825; Zekî M. Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-Şarķıyye, Beyrut 1994, I, 358-359; İbrâhim b. Saîd b. Hamed ed-Devserî, el-İmâmü’l-Mütevellî ve cühûdühû fî Ǿilmi’l-ķırâǿât, Riyad 1420/1999.
Adem Yerinde