MUSTAFA PAŞA, Buşatlı
(1797-1860)
Osmanlı devlet adamı ve İşkodra mutasarrıfı.
27 Ramazan 1211’de (26 Mart 1797) doğdu. İşkodra (Arnavutluk İskenderiyesi [Shkodër]) sancağı mutasarrıflığını elinde bulunduran ve Buşat (Bushati) köyüne nisbetle Buşatlı olarak tanınan aileye mensuptur. Bu sebeple Buşatlı veya İşkodralı Mustafa Paşa diye anılır. Yazdığı şiirlerde kullandığı “Şerîfî” mahlası dolayısıyla Şerîfî Mustafa Paşa olarak da bilinir. Buşatlı ailesinin kurucusu Gazi Mehmed Paşa’nın torunu olan Mehmed Âsaf Paşa’nın oğludur. Amcası bölgenin en güçlü mutasarrıflarından Vezir Kara Mahmud Paşa’dır.
Şair ve devlet adamı olan babası tarafından yetiştirildi. İşkodra sancağı mutasarrıfı amcası İbrâhim Paşa’nın vefatı üzerine -babasının bir yıl önce vefatı dolayısıyla- henüz on üç yaşında iken beylerbeyi pâyesiyle İşkodra mutasarrıflığına getirildi (1810). İki yıl içinde vezirliğe terfi ettirilen (Mayıs 1812) Mustafa Paşa, Rumeli bölgesinde devlet düzenini tesis etmek için çalışmalar yaptı ve bu arada merkezî yönetime karşı gelen Tepedelenli Ali Paşa isyanını bastırmakla görevlendirildi. Bu görevlerde başarıları görüldüğünden kendisine İşkodra sancağına ek olarak Ohri ve İlbasan mutasarrıflıkları verildi. Mustafa Paşa 1820’de bölgeyi Tepedelenli Ali Paşa’nın adamlarından temizledi (BA, HH, nr. 21089). Dönemin Rumeli Valisi Hüseyin Paşa ile birlikte Rumeli taraflarında düzenin korunmasında etkili oldu (BA, HH, nr. 21065, 21073). Ayrıca Karadağlılar’ın
Kuzey Arnavutluk’a karşı olan hücumlarını bertaraf etti (Şânîzâde, III, 114 vd.). Ancak Rumeli’de oluşturulmaya çalışılan nizâmiye askeri fikrine karşı çıkınca bu işle görevlendirilen Sadrazam Mehmed Reşid Paşa ile ihtilâfa düştü. 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşına çağrılarak kendisine Edirne kolu seraskerliği verilip bütün Rumeli’yi harekete geçirmesi istendi. Bu savaşta Vidin ve Rahova’yı işgal eden Ruslar’a karşı mücadele etti. Hizmetleri dolayısıyla II. Mahmud’un iltifatına mazhar oldu. Savaştan sonra mülkî idarede girişilen düzenlemelerden tedirgin olarak Bosnalılar, Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Sırp Prensi Miloş Obrenoviç (Miloš Obrenović) ve Karadağ Prensi II. Petar Petroviç Nyegoş ile (P. Petrović Njegoš) yakın ilişkiler içine girdi. Uhdesinde bulunan Ohri, İlbasan ve Dukagin sancaklarının idaresinden alınmasına tepki göstermesi (BA, HH, nr. 21497) ve amcası Vezir Kara Mahmud Paşa gibi İşkodra’da geniş bir tabana ve güçlü bir halk desteğine sahip olarak Niş, Üsküp ve Sofya şehirlerini ele geçirmesi üzerine âsi ilân edildi. Mehmed Reşid Paşa nizâmiye askeriyle Mustafa Paşa’nın üzerine yürüdü ve onu dağlık bölge olan Babuna’da (Pirlepe yakınlarında [Prilep-Makedonya]) yendi (21 Nisan 1831). Mustafa Paşa İşkodra Kalesi’ne kapandıysa da (TSMA, nr. E 5780) kale kuşatma altına alınınca çaresiz kalıp eman diledi ve İstanbul’a gönderildi (BA, HH, nr. 26329).
İstanbul’da kendisine Süleymaniye bölgesinde bir konak tahsis edildi. Dindar kişiliği yanında edebiyata merakı, yazdığı şiirler ve katıldığı toplantılardaki kapsamlı görüşleri sayesinde etrafında geniş bir dost grubu oluştu. Çok geçmeden yeniden görev aldı ve Anadolu’da Bolu, Kastamonu, Adana, Maraş, Konya gibi yerlerde valilik yaptı. Ardından tekrar Rumeli’ye gönderildi ve Hersek mutasarrıflığına tayin edildi. Sancağın merkezi olan Mostar’a yerleşti (1853). Son görev yeri olarak Medîne-i Münevvere’de şeyhülharemlikte bulundu ve 7 Zilkade 1276’da (27 Mayıs 1860) burada vefat etti.
1831 isyanından sonra devlet hazinesine devredilen malları 1865’te çocuklarına iade edildi. 1827-1828’de babalarının İşkodra valisi olduğu dönemde kendilerine beylerbeyilik rütbesi verilen Hasan Hakkı Paşa ve Mahmud Paşa da Osmanlı Devleti’nde üst düzey yöneticilik görevlerinde bulunmuştur. En küçük oğlu Şûrâ-yı Devlet üyelerinden Ali Rızâ Bey’dir. Mustafa Paşa ile birlikte Buşatlılar’ın İşkodra’da aile olarak devam eden mutasarrıflık dönemleri sona ermiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, HH, nr. 21065, 21073, 21089, 21497, 26329; BA, AE, II. Mahmud, nr. 5307; TSMA, nr. E 1589, 4336, 5780; Şânîzâde, Târih, III, 114 vd.; Mustafa Nûri Paşa, Netâyicü’l-vukūât (nşr. Neşet Çağatay), Ankara 1980, III-IV, 261-262; Cevdet, Târih, XII, 89 vd., 92 vd., 105 vd.; Ahmed Müfid, Tepedelenli Ali Paşa, İstanbul 1324, s. 189; Lutfî, Târih, II, 96 vd., 110-111; III, 182, 186; M. Gavriloviç, Miloš Obrenovic, Belgrade 1908-12, III, 91-96, 102-114, 124-126, 332-335, 361; Sicill-i Osmânî, IV, 477; Ahmet Cevat Eren, Mahmud II. Zamanında Bosna-Hersek, İstanbul 1965, s. 102, 108, 119, 124; Historia e Popullit Shqiptar (ed. A. Buda v.dğr.), Prishtinë 1979, I, 452-454; II, 400, 406, 507; M. Köhbach, “Nordalbanien in der Zweiten hälfte des 18. Jahrhunderts”, Albanien Symposium, 1984, Kittsee 1986, s. 171-173; İşkodra Şairleri ve Ali Emiri’nin Diğer Eserleri (nşr. Hasan T. Karateke), İstanbul 1995, s. 89, 114-117; Kāmûsü’l-a‘lâm, II, 982-983; M. Cavid Baysun, “Mustafa Paşa”, İA, VIII, 727-730; A. Popovic, “Muśŧafā Paѕћa, Buѕћatli”, EI² (İng.), VII, 719-720; “Bushatllinjtë”, Fjalor Enciklopedik Shqiptar, Tiranë 1985, s. 132-133; “Mustafa Pashë Bushatlliu (1796-1860)”, a.e., s. 133; Selim Hoxha v.dğr., “Bushatasit (Bushatllinjtë)”, Fjalor Enciklopedik, Tiranë 2002, s. 121.
Mustafa L. Bilge