MUSTAFA eş-ŞİHÂBÎ
(مصطفى الشهابي)
Mustafâ b. Muhammed Saîd b. Cehcâh b. Hüseyn el-Emîr eş-Şihâbî (1893-1968)
Şihâbiyye ailesinin emîrlerinden, yazar ve şair.
Dımaşk’ın kazası Hâsbeyyâ’da doğdu. Bugün Lübnan topraklarına dahil olan kaza Suriye sınırındaki Teym vadisinde yaşayan Şihâboğulları’nın merkeziydi. Çocukluk yıllarını burada ve Suriye vilâyeti maliyesinde memur olan babasının tayin edildiği Ba‘lebek’te geçirdi. İlk tahsilinden sonra 1905’te Dımaşk’ta Katolik-Patrik okuluna girdi. 1907’de büyük kardeşi Ârif ile birlikte İstanbul’a giderek bir Fransız okuluna kaydoldu. Arap edebiyatı ile İslâm medeniyeti tarihini çok iyi bilen kardeşinden ders aldı. Ardından onunla birlikte Dımaşk’a dönerek (1909) lise seviyesindeki Sultâniye Medresesi’ne (Anber Mektebi) girdi.
1910 yılında Cem‘iyyetü ehli’l-fikri’d-Dımaşkıyye tarafından yüksek tahsil için Fransa’ya gönderildi. Chalon Sur-Saône şehrinde Fransız dili diploması aldı. Daha sonra Grignon’daki Yüksek Ziraat Okulu’na kaydoldu. 1914’te ziraat mühendisi olarak okulu bitirince İstanbul’a döndü. İstanbul’dan ayrılmadan önce I. Dünya Savaşı başladığından Harp Okulu’na girmek zorunda kaldı. Ardından Hava Ulaştırma Okulu’na geçti. Altı ay sonra yedek subay olarak Kudüs’teki Ulaştırma Bölüğü’ne kumandan tayin edildi. Ardından tercümanlıkla Dımaşk’taki Telsiz Muhabere Bölüğü’ne nakledildi. Burada teğmen rütbesine yükseltildi.
1916’da Serc (İbn Âmir), Beysân ve Mecdilütaberiye’de bulunan iki ziraat birliğine kumandan tayin edildi. 1918’de Dımaşk’ta ordu ziraat müdürü oldu. Osmanlı ordusu Suriye’den çekilince bu yılın sonlarına doğru Suriye’de ziraat ve haraç müdürlüğüne getirildi. Ardından devlet emlâk müdürü (1923-1934), millî iktisat müdürü (1935), maarif bakanı (1936), Halep valisi (1937-1939), maliye bakanı, maliye ve millî iktisattan sorumlu devlet bakanı (1943), Lazkiye valisi (1943-1945), bakanlar kurulu başkanlığı genel sekreteri (1945), tekrar Halep valisi (1946-1947), tekrar Lazkiye valisi (1948-1949), adalet bakanı (1949) ve Suriye’nin Mısır elçisi (1951-1954) olarak görev yaptı.
Mustafa eş-Şihâbî, resmî görevleri sırasında küçük (özel) mülkiyetleri teşvik etmek amacıyla yüzlerce köyü kapsayan devlet arazisinin köylülere dağıtılması, Halep Millî Kütüphanesi ile Lazkiye Millî Kütüphanesi’nin inşası gibi önemli faaliyetleri gerçekleştirdi. Siyaset ve devlet adamlığı yanında bir âlim ve edip olarak gazete ve dergilerde yazılar, bilimsel makaleler yazdı. Dımaşk el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî 1956 Temmuzunda Şihâbî’yi faal üye ve akademi
başkan vekili seçti. 1959 yılından vefatına kadar akademinin başkanlığını yaptı. Mısır el-Mecmau’l-Melekî’ye 1948’de muhabir üye, 1954’te faal üye, MecmaǾu’l-Ǿilmiyyi’l-ǾIrâķī’ye 1961’de muhabir üye seçildi. Suriye’de Yüksek Maarif Meclisi ve Sosyal Bilimler-Edebiyat ve Sanatlar Yüksek Meclisi üyelikleri yanında Arap Birliği ve 1953’te Dâimî İletişim Komisyonu başkanlığına getirildi. 1964’te Encyclopaedia of Islam’a yardımcı üye seçildi. Suriye Cumhuriyeti 1965’te ilk defa olmak üzere kendisine Devlet Takdir ödülü verdi. 15 Mayıs 1368 tarihinde Dımaşk’ta vefat etti.
Eserleri: MuǾcemü’l-elfâži’z-zirâǾiyye (Dımaşk 1943; Kahire 1957; Beyrut 1988; en önemli ilmî çalışması olup Fransızca-Arapça ziraat ve botanik terimleri sözlüğüdür); el-Muśŧalaĥâtü’l-Ǿilmiyye fi’l-luġati’l-ǾArabiyye fi’l-ķadîm ve’l-ĥadîŝ (Dımaşk 1965, 2. bs.); el-Eşcâr ve’l-encümü’l-müŝmire (Dımaşk 1924); ez-ZirâǾatü’l-Ǿilmiyyetü’l-ĥadîŝe; el-Buķūl; Aħŧâǿün şâǿiǾa fî elfâži’l-Ǿulûmi’z-zirâǾiyye ve’n-nebâtiyye (Dımaşk 1963); eş-Şeźerât (Beyrut 1966); Muĥâđarât fi’l-istiǾmâr (I-II, Kahire 1956-1957); el-Ķavmiyyetü’l-ǾArabiyye (I-II, Kahire 1959, 1961); MuǾcemü’l-Muśŧalaĥâti’l-ħarâciyye (Dımaşk 1962; İngilizce-Fransızca-Arapça sözlüktür).
BİBLİYOGRAFYA:
Adnan el-Hatîb, el-Emîr Muśŧafâ eş-Şihâbî, Dımaşk 1968; Ziriklî, AǾlâm (Fethullah), VII, 245; Ömer Rızâ Kehhâle, el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 791-792; M. Mehdî Allâm, el-MecmaǾiyyûn fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1406/1986, s. 215-216; İbrâhim et-Terzî, et-Türâŝü’l-mecmaǾî fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1988; İzzeddin et-Tenûhî, “et-TaǾrîf ve’n-nakđ: MuǾcemü’l-muśŧalaĥâti’l-ħarâciyye”, MMİADm., XXXVII (1382/1962), s. 657-663; Şükrî Faysal, “Taķrîr”, a.e., XLIV (1388/1969), s. 413-420; Abdülhalîm Muntasır, “el-Emîr Muśŧafâ eş-Şihâbî”, MMLA, XXIV (1388/1969), s. 288-300.
Adnân el-Hatîb