MURÂDÎ
(ö. XVI. yüzyıl ortaları)
Osmanlı tarihçisi, denizci ve şair.
Hayatı hakkındaki pek az bilgi kendi eserlerinde verdiği mâlûmata dayanır. Murâdî, mahlası olup asıl adı Murad olmalıdır. Kaynaklarda Seyyid Murâdî diye anılır. Kendisi hakkında verdiği ilk bilgi Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriyye’sinin yazımında görev almış olmasıyla ilgilidir. 930’da (1524) deniz yoluyla Mısır’a giden Sadrazam Makbul İbrâhim Paşa’nın gemisinde kılavuz olarak bulunduğu sırada sık sık yanında müsvedde halindeki Kitâb-ı Bahriyye’ye başvurduğunu, bu durumu gören İbrâhim Paşa’nın eseri inceleyip hükümdara sunulmak üzere düzenlenmesini ondan istediğini söyler. Murâdî, Pîrî Reis’in müsveddelerini Bahrnâme adıyla kitap haline getirmiştir. Daha sonra hayatının önemli bir kısmını Barbaros Hayreddin Paşa’nın maiyetinde geçirmiştir. Onun hemen bütün deniz seferlerine katıldığı ve 945 (1538) yılında Preveze Deniz Muharebesi’nde Durak Reis’in baştardasında bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca Kanûnî Sultan Süleyman’ın 948 (1541) Macaristan seferine iştirak eden Murâdî bu seferin tarihçesini de kaleme almıştır. Ardından Sadrazam Rüstem Paşa’nın hizmetine girmiştir.
Eserleri. 1. Gazavât-ı Hayreddin Paşa*. Kanûnî Sultan Süleyman’ın isteği üzerine Barbaros’un ağzından kaleme aldığı bir eserdir. Sade bir dille nazım ve nesir olarak yazılan kitabın başlıca kaynağı bizzat Barbaros Hayreddin Paşa’dır. Ancak Murâdî bazı kısımları kaleme alırken onun gazâ arkadaşlarından nakillerde bulunmuş, bu arada gözlemlerini de ortaya koymuştur. Gazavât-ı Hayreddin Paşa’nın Sinan Çavuş’a izâfe edilmesinin Hammer’den (V, 6) kaynaklanmış olduğu söylenebilir. Dolayısıyla “Murâdî” Sinan Çavuş’un mahlası değildir.
Sinan Çavuş’un, Hayreddin Paşa’yı İstanbul’a çağırmak üzere Kanûnî Sultan Süleyman’ın hatt-ı hümâyununu götüren kişi olduğu belirlenmiştir (Yurdaydın, TTK Belleten, XXVII/107 [1963], s. 453-466). 2. Kitâb-ı Feth-i Şikloş ve Estergon ve İstolni-Belgrad. 949-950 (1542-1543) yıllarında cereyan eden Macaristan olaylarına dair bir eserdir. Viyana (Nationalbibliothek, H.O., nr. 47) ve Paris’te (Bibliothèque Nationale, nr. 75) nüshaları olup Süleymaniye Kütüphanesi’nde de (Hekimoğlu Ali Paşa, Tarih, nr. 700) bir yazması bulunmaktadır. Kitâb-ı Feth-i Şikloş da Hammer tarafından Sinan Çavuş’un eseri olarak gösterilmiştir (V, 4). Yurdaydın’a göre Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki nüsha muhtemelen müellif hattıdır. Murâdî, giriş kısmında eserin telif sebebini anlattıktan sonra Şikloş-Estergon ve İstolni Belgrad seferine neden çıkıldığını anlatır. Târîh-i Feth-i Şikloş, 15 Cemâziyelevvel 949 (27 Ağustos 1542) tarihinde Erdel kralının Budin ve Peşte’ye asker sevkiyle başlar. Budin, Estergon ve İstolni Belgrad’ın geri alınması için Kanûnî Sultan Süleyman’ın Edirne’den hareketi, sefer güzergâhı ve yol boyunca alınan kaleler hakkında ayrıntılı bilgi ihtiva eder. 1543’te İstolni Belgrad’ın zaptı ve İstanbul’a dönüşle sona erer. Müellif eserin telif tarihini Receb 952 (Eylül 1545) olarak verir. Üslûbu akıcı ve anlatımı güzel olan eser yer yer Farsça ve Arapça şiirlerle süslenmiş, özellikle savaş sahneleri güzel tasvir edilmiştir. Eser Kültür Bakanlığı’nca Süleymannâme, Târîh-i Feth-i Şikloş, Estergon ve İstol-Belgrad adıyla ve Sinan Çavuş’a nisbet edilerek 1987 yılında Kanûnî sergileri çerçevesi dahilinde tıpkı basım olarak İngilizce özetiyle, 1998’de transkripsiyonlu metin, sadeleştirilmiş şekli ve İngilizce tercümesiyle birlikte İstanbul’da neşredilmiştir (ed. Tülay Duran). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (Hazine, nr. 1608) kayıtlı eser Murâdî’ye değil Matrakçı Nasuh’a aittir (DİA, XXVIII, 145). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde (TY, nr. 2475) yine Murâdî’ye atfedilen Kitâb-ı Feth-i Kal‘a-i Nova’nın muhtevası Gazavât-ı Hayreddin Paşa’da mevcut olup muhtemelen ayrı bir eser zannedilerek müstakil ciltlenmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Seyyid Murâdî, Gazavât-ı Hayreddin Paşa, TSMK, Revan Köşkü, nr. 1291, vr. 292b; a.e. (nşr. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul, ts., I, 54; a.e.: Barbaros Hayreddin Paşa’nın Hatıraları (nşr. Ertuğrul Düzdağ), İzmir 1995, s. 3-4; Hammer (Atâ Bey), V, 4, 6; Flügel, Handschriften, II, 226 vd.; Osmanlı Müellifleri, III, 63, 183; Blochet, Catalogue, I, 28 vd.; TCYK, s. 295; Levend, Gazavatnâmeler, s. 53-55, 167; Karatay, Türkçe Yazmalar, I, 218-219, 444; Babinger (Üçok), s. 86-88; Necib Âsım, “Gazavât-ı Hayreddin Paşa”, TOEM, I/4 (1326), s. 233-238; Hüseyin G. Yurdaydın, “Kitâb-ı Bahriyye’nin Telifi Meselesi”, DTCFD, X/1-2 (1952), s. 143-146; a.mlf., “Muradî ve Eserleri”, TTK Belleten, XXVII/107 (1963), s. 453-466; a.mlf., “Matrakçı Nasuh”, DİA, XXVIII, 145; Rhoads Murphey, “Seyyid Muradī’s Prose Biography of Hızır Ibn Yakub, Alias Hayreddin Barbarossa”, AOH, LIV/4 (2001), s. 519-532; İsmet Parmaksızoğlu, “Murâdî”, TA, XXIV, 445; “Murâdî”, TDEA, VI, 443.
Abdülkadir Özcan