MÜNTEHE’t-TALEB
(منتهى الطلب)
Ebû Gālib İbn Meymûn’un (ö. 589/1193’ten sonra) eski Arap şiirine dair antolojisi.
Ebû Gālib Muhammed b. Mübârek b. Muhammed b. Muhammed b. Meymûn el-Bağdâdî kitabının girişinde eser Hakkında kısaca bilgi vermektedir. Buna göre müellif kitabını 588-589 (1192-1193) yıllarında altmışı aşkın bir yaşta iken Bağdat’ta telif etmiştir (Müntehe’ŧ-ŧaleb [nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 10). Bu durumda kendisi 527 (1133) yılı civarında doğup 589’dan (1193) sonra vefat etmiş olmalıdır. Fuat Sezgin müellifin 523-597 (1129-1201) yılları arasında yaşadığını söyler (Müntehe’ŧ-ŧaleb [nşr. Fuat Sezgin], neşredenin girişi, I, s. VI). İbn Meymûn, Arap dili ve edebiyatı âlimi İbnü’l-Haşşâb’dan çok sayıda divan okuduğunu ve İbn Nâsır es-Selâmî ile İbnü’s-Semîn’den ders aldığını kaydeder. Bağdat ve civarında bulunan kütüphanelerdeki divanları ve şiir mecmualarını incelediğini, onların birçoğunu istinsah ettikten sonra eserini meydana getirdiğini belirtir. Süyûtî, Şerĥu Şevâhidi Muġni’l-lebîb’inde Müntehe’ŧ-ŧaleb’in müellifi olarak sadece İbn Meymûn adını zikretmiş, Kâtib Çelebi de bunu aynen tekrarlamıştır. Buna rağmen Keşfü’ž-žunûn nâşiri, “Ali b. Meymûn b. Hüseyin el-Mâlikî el-Fâsî el-müteveffâ senete 917” ibaresini eklemek suretiyle müellif ismini yanlış kaydetmiştir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1857).
Tam adı Müntehe’ŧ-ŧaleb min eşǾâri’l-ǾArab olan eser şiirleriyle istişhâd edilen Câhiliye, muhadram ve 150 (767) yılına kadar yaşamış İslâmî dönem şairlerinden yapılmış seçmeleri kapsar. Aslı altı mücellet içinde on cüzden oluşan kitap, her cüzde yaklaşık 100 kaside olmak üzere toplam 1051 kaside ile yirmi dokuz kıta içerir. 264 şairden yapılmış seçmelerin toplam beyit sayısı 4000’e yaklaşır. Müellif eserinde şiirlerine yer verdiği şairler arasında bir sıralama yapmadığını, ancak Uğur ve bereket vesilesi telakki ettiği Kâ‘b b. Züheyr’in “Kasîdetü’l-Bürde”siyle başladığını, Ehl-i beyt’in methine dair olan Kümeyt el-Esedî’ye ait “el-Hâşimiyyât” adlı kasidelerle kitabına son verdiğini ifade eder ([nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 10). Yine eserinin ana kaynakları olarak Mufaddal ed-Dabbî’nin el-Mufađđaliyyât’ı, Asmaî’nin el-AśmaǾiyyât’ı, Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ’nın Neķāǿiżu Cerîr ve’l-Ferezdaķ’ı, Kümeyt el-Esedî’nin el-Hâşimiyyât’ı, Sükkerî’nin Dîvânü’l-Hüźeliyyîn’i ile İbn Düreyd’in Kitâbü’ş-Şevârid’inde ve İbn Sellâm el-Cumahî’nin Ŧabaķātü fuĥûli’ş-şuǾarâǿsında geçen şiirleri zikreder (a.g.e., I, 10). Gençliğinden beri bu disiplinle meşgul olduğunu söyleyen müellif seçme ilkesini “fesahat” ve “cevdet” şeklinde özetler. Buna göre eserine fasih Arapça olup edebî değeri bulunan şiirleri almıştır. Bu sebeple Müntehe’ŧ-ŧaleb edebiyat koleksiyonu niteliği taşır. Yer yer sayfaların kenarlarında garîb kelimelerin kısa açıklamalarının yapıldığı eserde başka kaynaklarda yer almayan şiirlerin kaydedilmesi, diğer kaynaklarda eksik geçen bazı şiirlerin tamamının alınması, şiirleri kaybolmuş meşhur birçok şairin beyit veya kıtalarını ihtiva etmesi, yine kaynaklarda isimleri ve şiirleri geçmeyen ediplere ait şiirlerin bulunması antolojinin önemini arttırmaktadır. Ayrıca muhtelif şiirlerde Câhiliye hayatına ve çevreye ilişkin zengin kayıtlara rastlanmaktadır. Fuat Sezgin, Müntehe’ŧ-ŧaleb’in Arap şiiri antolojileri içinde zamanımıza ulaşanların en büyüklerinden biri olduğunu belirtir. Eserde şairlerin isim ve şeceresiyle birlikte kıssa ve haberlere de yer verilir. Bazı kasidelerin başında yazılış sebebi ve konusu da belirtilmiştir ([nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 18, 221, 234, 258; II, 220).
Eserin I. cildi Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Lâleli, nr. 1941, müellif nüshası), I ve II. ciltler Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye (nr. 389, 391), III ve V. ciltler Yale Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 53) bulunmaktadır. Fuat Sezgin mevcut ciltlerin tıpkıbasımını yapmış (Frankfurt 1406/1986), aynı ciltler, Muhammed Nebîl Turayfî tarafından önemli dipnot ve indekslerin ilâvesiyle dokuz cilt halinde neşredilmiştir (Beyrut 1999). Müntehe’ŧ-ŧaleb’in IV ve VI. ciltlerinin zamanımıza ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. Ancak Von Tilman Seidensticker, yaptığı bir araştırmada eserin kayıp kısımlarının İbn Fazlullah el-Ömerî’nin Mesâlikü’l-ebśâr’ında geçtiğini ispata çalışmaktadır (bk. bibl.). Çünkü Müntehe’ŧ-ŧaleb, başta Ömerî’nin bu hacimli eseri olmak üzere Abdülkādir el-Bağdâdî’nin Ħizânetü’l-edeb’i ile Süyûtî’nin Şerĥu Şevâhidi Muġni’l-lebîb’inin temel kaynaklarındandır.
Hâtim Sâlih ed-Dâmin ile Yahyâ el-Cübûrî, eserden seçtikleri tanınmayan şairlere ait bazı kasideleri şairlerinin biyografileriyle birlikte neşretmiş, ayrıca kitabın zamanımıza ulaşan ciltlerinde yer alan kasidelerin indekslerini yayımlamıştır (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Gālib İbn Meymûn, Müntehe’ŧ-ŧaleb (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1406-13/1986-93, I-III; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, s. VI; a.e. (nşr. M. Nebîl Turayfî), Beyrut 1999, I-IX; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, 9-16; Keşfü’ž-žunûn, II, 1857; Abdülkādir el-Bağdâdî, Ħizânetü’l-edeb, I, 22; V, 430; IX, 222; X, 434; Brockelmann, GAL Suppl., I, 494, 936; II, 903; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, s. 201; S. M. Husain, “Notice of an Unknown Onthology of Ancient Arabic Poetry, “Muntaha’t-Talab min Ash‘ari’l-‘Arab”, by Muhammad b. al-Mubārak b. Muhammad b. Maimun”, JRAS (1937), s. 433-452; Hâtim Sâlih ed-Dâmin - Yahyâ el-Cübûrî, “Ķaśâǿid nâdire min Kitâbi Müntehe’ŧ-ŧaleb min eşǾâri’l-ǾArab”, el-Mevrid, VIII/3, Bağdad 1979, s. 251-310; IX/1 (1980), s. 139-186; T. Seidensticker, “Verlorene Teile des Muntahā ŧ-ŧalab in al-ǾUmarīs Masālik al-absār”, WO, XXV (1994), s. 116-122.
İsmail Durmuş