MÜNTECEBÜDDİN el-KUMMÎ
(منتجب الدين القمّي)
Ebü’l-Hasen Müntecebüddîn Alî b. Ubeydillâh b. Hasen el-Kummî er-Râzî (ö. 585/1189’dan sonra)
İmâmiyye muhaddisi ve âlimi.
504 (1110) yılında Rey’de doğdu. Bâbeveyh ailesinden gelmesi dolayısıyla İbn Bâbeveyh, Kum asıllı olması sebebiyle Kummî ve genellikle bir şeref unvanı olan Müntecebüddin şeklinde anılır. Öğrenimini memleketinde tamamladı. Gerek Rey’de gerekse ilmî seyahatleri dolayısıyla gittiği İsfahan, Bağdat, Hille, Hârizm, Taberistan, Kazvin, Kâşân ve Nîşâbur’da çok sayıda âlimden istifade etti. Şeyh Ebü’l-Fütûh er-Râzî, İbn Nâsır es-Selâmî el-Bağdâdî, Hibetullah b. Muhammed eş-Şeybânî, Ebû Âmir Muhammed b. Sa‘dûn ve Muhammed b. İbrâhim Sa‘deveyh gibi sayıları elliyi aşkın Şiî ve Sünnî âliminden rivayetlerini nakletmek için icâzet aldı (hocaları için ayrıca bk. el-Fihrist, neşredenin girişi, s. 20-22; Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî, III, 372-374). Bu arada Rey’e gelen pek çok öğrencinin himaye edilmesi ve yetişmesine de katkıları oldu. Öğrencileri arasında en önemlileri Şâfiî fakihi Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî ile akranı muhaddis Ebû Mûsâ el-Medînî’dir. Râfiî hocasının Şiî bir aileden gelmesine rağmen mutaassıp olmadığını, sahâbenin faziletlerini benimsediğini, bilhassa Hulefâ-yi Râşidîn’e tâzim gösterdiğini ifade etmektedir (et-Tedvîn, III, 377-378). Müntecebüddin el-Kummî, 585 yılının Şevval ayında (Kasım-Aralık 1189) veya Râfiî’nin beyanına göre bundan sonraki bir tarihte Rey’de vefat etti. A. Arioli’nin 575 (1179) olarak verdiği tarih ise yanlıştır (EI² [İng.], VII, 581).
Eserleri. 1. Kitâbü’l-ErbaǾîn Ǿani’l-erbaǾîn mine’l-erbaǾîn fî feżâǿili emîri’l-müǿminîn. Hz. Ali’nin faziletleriyle ilgilidir. Müellif eserinde isnadı kırk ayrı sahâbîye ulaşan her hadisi kırk ayrı hocasından nakletmiştir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa, I, 433-434). 2. Fihristü esâmî Ǿulemâǿi’ş-ŞîǾa ve muśannifîhim. Kummî’nin en tanınmış eseri olup Ebû Ca‘fer et-Tûsî’den (ö. 460/1067) kendi zamanına kadar gelen eser sahibi 544 Şîa müellifi Hakkında kısa bilgiler içermektedir. Alfabetik olarak düzenlenen kitap, devrinde Şîa’nın önde gelen şahsiyetlerinden Ebü’l-Kāsım Yahyâ b. Sadr es-Saîd el-Murtazâ el-Kebîr için yazılmıştır (el-Fihrist, neşredenin girişi, s. 29). Eserin ilmî neşrini Urmevî gerçekleştirmiştir (Kum 1366 hş.). 3. Târîħu’r-Rey. Râfiî, Kummî’nin temize çekmeye fırsat bulamadığı bu çalışmasında Rey şehriyle ilgili birçok hususu ele aldığını, özellikle burada yetişen âlimlerin biyografileri Hakkında geniş bilgi aktardığını söyler ve eserin hocasının ölümünün hemen ardından kaybolduğu şeklindeki kanaatini belirtir (et-Tedvîn, III, 374-375). Fakat Kummî’nin vefatından yaklaşık iki asır sonra yaşayan İbn Hacer el-Askalânî, Lisânü’l-mîzân’ında Rey’de yetişen kırk yedi kişinin biyografisini yazarken müellifin bu çalışmasından birçok alıntı yapmıştır (el-Fihrist, neşredenin girişi, s. 11-16). Müellife ayrıca ibadetlerle ilgili el-ǾUsre adlı bir risâle nisbet edilmişse de bunun kesin olmadığı belirtilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Müntecebüddin el-Kummî, el-Fihrist (nşr. Celâleddin Muhaddis Urmevî), Kum 1366 hş., s. 29-31, 132, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 8-29; Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî, et-Tedvîn fî aħbâri Ķazvîn (nşr. Azîzullah el-Utâridî), Beyrut 1408/1987, III, 372-378; Hür el-Âmilî, Emelü’l-âmil (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Necef-Bağdad 1385/1965, II, 194; Hânsârî, Ravżâtü’l-cennât, Kum 1391, IV, 316-320; Abdullah b. Muhammed Hasan el-Mâmekānî, Tenķīĥu’l-maķāl fî Ǿilmi’r-ricâl, Tahran 1352, II, 297; Tebrîzî, Reyĥânetü’l-edeb, VI, 9-11; Brockelmann, GAL Suppl., I, 170; Âgā Büzürg-i Tahrânî, Muśaffa’l-maķāl, Tahran 1959, s. 463-464; a.mlf., eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, I, 433-434; AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 286-287; A. Arioli, “Muntaғјab al-Dīn”, EI² (İng.), VII, 581.
Mustafa Öz