MUHAMMED ŞÂKİR

(محمّد شاكر)

(1866-1939)

Mısırlı âlim.

Şevval 1282’de (Mart 1866) Aşağı Mısır’da Circâ’da doğdu. Ticaretle uğraşan babası Seyyid Ahmed b. Abdülkādir, Hz. Hüseyin’in soyundandır. Muhammed Şâkir, Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra 1879’da Kahire’ye gitti ve Ezher’e kaydoldu. Burada Ahmed Ebû Hutve, Hasan et-Tavîl ve Muhammed el-Mağribî gibi hocalardan ders aldı. Öğrenimini tamamlayınca 1890’da Mısır müftüsü Mehdî el-Abbâsî tarafından dârüliftâ kâtipliğine getirildi. 1894’te Kalyûbiye Şeriat Mahkemesi’ne nâib tayin edildi. Ezher’de âlimiyye diplomasını aldıktan sonra Sudan’a kādılkudât olarak gönderildi (1900). Sudan’da şer‘î mahkemeler yönetmeliğini, ayrıca çeşitli kanun ve lâyiha taslakları hazırladı, tedrîs ve irşadla meşgul oldu. Gözünden rahatsızlanması üzerine tedavi için Mısır’a gitti ve Nisan 1904’te yeni kurulan Ma‘hedü ulemâi’l-İskenderiyye’ye yönetici tayin edildi. Burada müfredat programı ve eğitim şartlarının değiştirilmesine yönelik başlattığı ıslah çalışmalarında Ezher ulemâsından Abdullah Dirâz, Abdülmecid eş-Şâzelî, Abdülhâdî Mahlûf ve İbrâhim el-Cibâlî’nin yardımını gördü. 1909’da Ezher’e vekil tayin edildi. 1911’de Ezher’in organizasyonunda önemli değişiklikler yapan kanun yürürlüğe girdi. Bu değişiklikler arasında Ezher’deki eğitimin kademeli hale getirilmesi, kendisinin de üyesi olduğu Hey’etü kibâri’l-ulemâ’nın kuruluşu ve Medresetü’l-kazâ’nın Ezher şeyhinin kontrolü altına girmesi zikredilebilir. 1913’te emekliye ayrıldıktan sonra siyasetle ilgilendi. 1919’da İngiliz karşıtı halk hareketine destek vererek Ezher ulemâsının, öğrencilerin ve din enstitülerinin bu harekette yer alması için çalıştı. Çeşitli gazete ve dergilerde siyasî içerikli yazılar kaleme aldı. 1931’de felç geçirdi. 1 Cemâziyelevvel 1358’de (19 Haziran 1939) Kahire’de vefat etti. Muhammed Şâkir’in yedi çocuğundan


Ahmed Muhammed Şâkir ve Mahmûd Muhammed Şâkir Mısır’ın önde gelen edip ve âlimlerindendir.

Muhammed Şâkir, 1920’li yıllarda Kur’ân-ı Kerîm’in tercümesi hususunda takındığı katı tutumla gündeme gelmiştir. İngiliz asıllı mühtedi Marmaduke Muhammed Pickthall’in Kur’an’ı İngilizce’ye çevirme projesi hakkında Ezher ulemâsının fikrinin alınması dolayısıyla meydana gelen tartışmalar sırasında kaleme aldığı çeşitli makaleleri el-Ķavlü’l-faśl fî tercemeti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm ile’l-luġāti’l-aǾcemiyye adıyla kitap haline getirmiştir. Muhammed Şâkir bu eserinde tercüme için birçok şart öne sürmüş ve neticede bunların Kur’ân-ı Kerîm için yerine getirilemeyeceğini, bu sebeple Kur’an’ın başka dillere tercümesinin mümkün olmadığını söylemiştir.

Eserleri. 1. el-Îżâĥ li-metni’l-Îsâġūcî (İskenderiye 1325/1907). 2. ed-Dürûsü’l-evveliyye (İskenderiye 1326). Ezher’de okutulmak üzere hazırlanan ve akaid, siyer, ahlâk konularını içine alan bir ders kitabıdır. 3. Ħulâśatü’l-imlâǿ (Kahire 1913). 4. eş-Şerĥu’t-tafśîlî li-müźekkireti’l-ittifâķi’l-İngilîzî el-Mıśrî (Kahire 1339). Muhammed Şâkir el-Ehrâm ve Muķteŧaf gibi gazete ve dergilerde birçok makale yazmıştır. 5. Mine’l-Ĥimâye ile’s-siyâde: Fe’l-Kelimetü’l-ân li-Mıśr (Kahire 1922). 6. el-Ķavlü’l-faśl fî tercemeti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm ile’l-luġāti’l-aǾcemiyye (Kahire 1343). Eserin bir bölümü, T. W. Arnold tarafından “On the Translation of the Koran into Foreign Languages” başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir (MW, XVI [1926], s. 161-165).

BİBLİYOGRAFYA:

Serkîs, MuǾcem, II, 1664; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 27; Yûsuf Es‘ad Dâgır, Meśâdirü’d-dirâsâti’l-ǾArabiyye, Beyrut 1983, II, 452-453; Dirâsât ǾArabiyye ve İslâmiyye: Mühdât ilâ edîbi’l-ǾArabiyyeti’l-kebîr Ebî Fihr Maĥmûd Muĥammed Şâkir bi-münâsebeti bulûġihi’s-sebǾîn (haz. Eymen Fuâd Seyyid v.dğr.), Kahire 1403/1982, s. 14; M. Muhammed Hüseyin, İtticâhâtü’l-vaŧaniyye fi’l-edebi’l-muǾâśır, Beyrut 1984, II, 46; M. Abdülmün‘im Hafâcî, el-Ezher fî elf Ǿâm, Beyrut-Kahire 1408/1988, II, 42-43; Ömer Hasan el-Kayyâm, Maĥmûd Muĥammed Şâkir: er-Racül ve’l-menhec, Amman 1417/1997, s. 19-26; Zekî M. Mücâhid, el-AǾlâmü’ş-Şarķıyye, Kahire 1369/1950, II, 165-167; M. Abdülganî Hasan, AǾlâm mine’ş-şarķ ve’l-ġarb, [baskı yeri ve tarihi yok] (Dârü’l-fikri’l-Arabî), s. 113-126; a.mlf., “Muĥammed Şâkir: 1866-1939”, el-Kitâb, II/9, Kahire 1946, s. 423-432; Ahmed M. Şâkir, “Muĥammed Şâkir”, el-Muķteŧaf, sy. 95, Kahire 1939, s. 300.

Hilal Görgün