MUHAMMED MAHLÛF
(محمّد مخلوف)
Muhammed b. Muhammed b. Ömer Mahlûf el-Münestîrî (ö. 1941)
Mâlikî âlimi, biyografi yazarı.
1280 (1863) yılı dolaylarında Tunus’un doğu sahilindeki Münestîr (Monastır) şehrinde doğdu. Kur’ân-ı Kerîm’i hıfzetti ve Hüseyin Lâz, Ali Zehre gibi hocalardan akaid, ferâiz, hesap dersleri aldı. Çeşitli ilimlere ait temel metinleri ezberledi. Öğrenimine dört yıl kadar ara verdikten sonra 1882’de gittiği başşehir Tunus’ta Zeytûne Camii’nde tahsilini sürdürdü. Muhammed Sâdık b. Hamde, Hasan b. Muhammed Şebîl, Muhammed b. Osman en-Neccâr, Hammûde b. Muhammed Tâc, Sâlim b. Ömer Bûhâcib, Muhammed Tayyib b. Muhammed en-Neyfer, Mahmûd Bayram, Mahmûd b. Hoca ders aldığı âlimlerden bazılarıdır. Ayrıca Mehdî el-Vezzânî, Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî ve Abdülhay el-Kettânî’den icâzet aldı (Şeceretü’n-nûr, I, 460-471). 1890 yılında Zeytûne Camii’nde akaid, fıkıh ve nahiv dersleri vermeye başladı. 1895’te müderris olarak Münestîr’e gitti. Aynı yıl Kābis (Gabes) şehrinde müftülük ve ardından kadılık görevlerine getirildi. 1901’de Münestîr’e kadı ve buradaki büyük camiye imam-hatip tayin edildi. 1936’da başmüftü oldu ve şer‘î meclis başkanlığına getirildi. 15 Haziran 1941 tarihinde vefat edinceye kadar bu görevlerini sürdürdü.
Eserleri. 1. Şeceretü’n-nûri’z-zekiyye fî ŧabaķāti’l-Mâlikiyye. Mâlikî fukahasının biyografisine dair yazılan eserlerin en önemlileri olarak Kādî İyâz, İbn Ferhûn ve Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’nin çalışmalarını kaydeden müellif bunlardan sonuncusunun XI. (XVII.) yüzyılın başlarına kadar geldiğini, daha sonra yetişen ulemâ hakkında bir kitap yazılmadığı için bu eserini anılan çalışmalara bir zeyil olarak telif ettiğini belirtir. Tarih, coğrafya, isnad, Kur’an’ın cem‘i, kurrâ-i seb‘a, fukahâ-i seb‘a, hadis kaynakları, Kütüb-i Sitte imamları, müctehid imamlar, ehl-i hadîs ve ehl-i re’y hakkında bilgilerin yer aldığı bir mukaddime ile başlayan kitap yirmi yedi tabaka halinde bir ana bölüm (maksad), eserde geçen fehreselerle ilgili kısa bir bölüm, hadis ilimleri ve kaynaklarına dair çeşitli bilgilerin yer aldığı bir hâtime, Hulefâ-yi Râşidîn’in fütuhatı ve İfrîkıye emîrleri hakkında bir tetimme ile müellifin memleketi Tunus ve Münestîr’le ilgili bir bölümle sona ermektedir. Esas bölüm Hz. Peygamber’le başlamakta, ashabın önde gelenleri, tâbiîn imamları, İmam Mâlik ve diğer ulemâ tabakaları ile devam etmekte, her tabaka kendi içinde memleketlere göre tasnif edilmektedir. Başlangıçtan XX. yüzyıla kadar tanınmış bütün Mâlikî ulemâsını kapsaması ve özellikle son dönem âlimlerine dair ilk elden bilgi vermesi bakımından önem taşıyan eser Kahire’de yayımlanmış (I-II, 1349-1350), daha sonra birçok ofset baskısı yapılmıştır. 2. Mevâhibü’r-raĥîm fî menâķıbi Mevlânâ eş-Şeyħ Sîdî ǾAbdisselâm b. Selîm. Arûsiyye tarikatı şeyhlerinden Abdüsselâm el-Esmer’in hayatına dairdir. Müellif, Esmer’in el-Envârü’s-seniyye fî esânîdi’ŧ-ŧarîķati’l-ǾArûsiyye adlı eserindeki tarikat silsilesine zeyil olarak ona ulaşan kendi silsilesini de eklediği bu kitabını şeyhin müridlerinden Kerîmüddin Abdülkerîm b. Nâsırüddîn el-Bermûnî’nin Ravżatü’l-ezhâr ve münyetü’s-sâdâti’l-ebrâr fî menâķıbi śâĥibi’ŧ-Ŧâr’ından ihtisar ettiği için eser Tenķīĥu Ravżati’l-ezhâr ve münyeti’s-sâdâti’l-ebrâr fî menâķıbi Sîdî ǾAbdisselâm el-Esmer adıyla da anılır (Tunus 1325; Kahire 1386/1966). 3. el-Mâzeriyye (Sefâkus 1356). Münestîr’de hastahane kurulması vesilesiyle kaleme alınan kitap, İbn Ebû Usaybia’nın ǾUyûnü’l-enbâǿ fî ŧabaķāti’l-eŧıbbâǿ adlı eserinden derlenen tıp tarihine dair mâlûmatı ve tanınmış tabiplerin biyografilerini ihtiva etmektedir. Kitaba bu ad Münestîr’de medfun olan Kuzey Afrikalı Mâlikî âlimi Mâzerî’den dolayı verilmiştir. Muhammed Mahlûf’un ayrıca, hocalarından Sâlim b. Ömer Bûhâcib’in biyografisine dair bir risâlesiyle, el-Muvaŧŧaǿda senedindeki son râvi ile Hz. Peygamber arasında iki kişi bulunan (sünâî) kırk hadisin (bu hadisler için bk. Şeceretü’n-nûr, I, 48-52; II, 204-210) şerhine dair bir eseri olduğu kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 1-5, 48-52, 417-447, 460-471; II, 197, 204-210; Ahmed Abdesselem, Les historiens tunisiens, Tunus 1973, s. 27; A. H. Green, The Tunisian Ulama 1873-1915, Leiden 1978, s. 302, 304; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 206; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), IV, 57; VII, 82; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, IV, 257-262; F. de Jong, “al-Asmar”, EI² Suppl. (İng.), s. 93; İrfan Gündüz, “Abdüsselâm el-Esmer”, DİA, I, 301.
Ahmet Özel