MUHAMMED b. MESLEME
(محمّد بن مسلمة)
Ebû Abdirrahmân Muhammed b. Mesleme b. Seleme el-Evsî el-Ensârî (ö. 43/663)
Sahâbî.
Hicretten otuz beş yıl önce Yesrib’de doğdu. Babası Mesleme Evs, annesi Huleyde Hazrec kabilesine mensuptur. Medine’de Mus‘ab b. Umeyr vasıtasıyla İslâmiyet’i ilk kabul edenlerdendi. Hicretten sonra Hz. Peygamber onunla Ebû Ubeyde b. Cerrâh arasında kardeşlik bağı kurdu. Muhammed b. Mesleme her zaman Resûl-i Ekrem’in yanında yer aldı; Tebük Gazvesi dışında bütün gazvelere katıldı. Uhud Gazvesi’nde müslümanlar zor durumda kaldığı sırada vücudunu Hz. Peygamber’e kalkan yaparak oğullarıyla birlikte onu korudu. Hudeybiye’de ve Hayber Gazvesi’nde de Resûlullah’ı koruyanlardan biriydi. Tebük Gazvesi’nde Resûl-i Ekrem onu Medine’de kendi yerine vekil bıraktı. Gazveden önce malının bir kısmını Hz. Peygamber’in emrine veren Muhammed b. Mesleme’nin hemen bütün gazve ve seriyyelerin planlama ve uygulamasında hizmeti oldu. Gazvelerde gösterdiği yiğitlik dolayısıyla “Hz. Peygamber’in atlısı” (fârisü nebiyyillâh) unvanı ile tanındı. 14 Rebîülevvel 3 (4 Eylül 624) tarihinde İslâm düşmanlığı ile tanınan Yahudi şairi Kâ‘b b. Eşref ile İbn Ebü’l-Hukayk’ı öldürenler arasında yer aldı (Buhârî, “Meġāzî”, 15, “Rehin”, 3, “Cihâd”, 158, 159; Müslim, “Cihâd”, 119; Ebû Dâvûd, “Ħarâc”, 21-22).
Muhammed b. Mesleme, 11 Muharrem 6 (2 Haziran 627) tarihinde emrine verilen otuz kişiyle birlikte Medine’ye yedi günlük mesafedeki Kuratâ kabilesi üzerine gönderildi (bk. KURATÂ SERİYYESİ). Yine aynı yılın rebîülâhir ayında on kişilik bir grupla Medine’den 24 mil uzaklıktaki Zülkassa’da yaşayan Sa‘lebe b. Sa‘d oğullarına karşı sevkedildi. Geceleyin kabilenin bulunduğu yere vardıklarında silâhlı 100 kişiyle karşılaştılar. Birkaç saatlik çatışmadan sonra Sa‘lebe b. Sa‘d oğulları müslümanların tamamını öldürdükleri düşüncesiyle geri döndüler. Muhammed b. Mesleme bu çarpışmadan yaralı olarak kurtulup Medine’ye döndü.
Hz. Ebû Bekir, Ömer ve Osman devrinde yöneticileri teftişle görevlendirildi. Hz. Ömer zamanında Kûfe Valisi Sa‘d b. Ebû Vakkās’ın Kûfe’de kendisi için bir köşk inşa ettirdiği ve Kisrâ’nın Medâin’deki köşkünün kapısını söktürüp kendi köşkünde kullandığı yolundaki şikâyetler üzerine halife bu köşkü yakmaları için onu bir heyetle birlikte Kûfe’ye gönderdi. Muhammed b. Mesleme görevini yerine getirdikten sonra Medine’ye döndü.
Muhammed b. Mesleme, Hz. Osman’ın şehid edilmesinin ardından Hz. Ali’yi halife seçen sahâbîler arasında yer aldı (DİA, II, 372). Daha sonra fitne baş gösterince Medine’ye 3 mil mesafedeki Rebeze köyüne çekildi. Cemel ve Sıffîn savaşlarına katılmadı. Kendisini köyünde ziyaret eden Ebû Bürde el-Eş‘arî, insanlarla beraber olup onlara doğruyu anlatmanın daha iyi olacağını söylediğinde ona Hz. Peygamber’in kendisine bir kılıç verip onunla cihad etmesini emrettiğini, müslümanların birbirine düştüğünü gördüğünde ise Uhud dağına gidip kılıcını kırılıncaya kadar dağa vurmasını, sonra da evine çekilmesini tavsiye ettiğini anlattı (Müsned, III, 493; İbn Mâce, “Fiten”, 10). Huzeyfe b. Yemân, Muhammed b. Mesleme’ye fitnelerin tesir edemeyeceğini söylerdi (Hâkim, III, 491-492). Muhammed b. Mesleme Safer 43’te (Mayıs 663) Medine’de vefat etti. Bu tarih 46 ve 47 (667) olarak da zikredilmiş, Ürdün’den gelen bir kişi tarafından evinde öldürüldüğü de rivayet edilmiştir. Cenaze namazını Medine Valisi Mervân b. Hakem kıldırdı ve Cennetü’l-bakī’e defnedildi. Onun yedi hanımından on oğlu ve altı kızı olmuştur. Çocuklarının beşi sahâbîdir.
Muhammed b. Mesleme muhaddis, fakih ve Hz. Peygamber’in kâtibi olarak anılmakta, adı ölüm cezalarını infaz eden sahâbîler arasında geçmektedir. Resûl-i Ekrem’den on altı hadis rivayet etmiştir. Kendisinden Sehl b. Ebû Hasme ve Misver b. Mahreme gibi sahâbîlerle Kabîsa b. Züeyb, Urve b. Zübeyr, Hasan-ı Basrî, Ebû Bürde el-Eş‘arî ve A‘rec diye bilinen Abdurrahman b. Hürmüz gibi tâbiîler hadis rivayet etmiş, rivayetleri Kütüb-i Sitte’de ve birçok hadis kitabında yer almıştır. Ahmed Âdil Kemâl Muĥammed b. Mesleme el-Enśârî (Cidde 1402/1982), Abdülazîz eş-Şinnâvî
Muĥammed b. Mesleme ĥârisü Resûlillâh (Mansûre 1414/1993) adıyla birer eser kaleme almışlardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Müsned, III, 493; Buhârî, “Meġāzî”, 15, “Rehin”, 3, “Cihâd”, 158, 159; Müslim, “Cihâd”, 119; İbn Mâce, “Fiten”, 10; Ebû Dâvûd, “Ħarâc”, 21-22; Vâkıdî, el-Meġāzî, I, 178-179, 184-193, 237-240, 403-404; II, 467-468, 644-645, 690-691, 733-734; III, 672-673; ayrıca bk. tür.yer.; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, III, 443-445; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt (nşr. Seyyid Şerefeddin Ahmed), Beyrut 1395/1975, III, 362; Hâkim, el-Müstedrek (Atâ), III, 491-492; İbn Abdülber, el-İstîǾâb (Bicâvî), III, 1377; İbn Hazm, Esmâǿü’ś-śaĥâbeti’r-ruvât (nşr. Seyyid Kesrevî Hasan), Beyrut 1412/1992, s. 134; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), V, 112-113; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXVI, 456-458; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, II, 369-373; İbn Hacer, el-İśâbe (Bicâvî), VI, 33; M. Mustafa el-A‘zamî, Küttâbü’n-nebî, Riyad 1401/1981; M. Abdülhay el-Kettânî, Hz. Peygamber’in Yönetimi: et-Terâtîbu’l-idâriyye (trc. Ahmet Özel), İstanbul 2003, II, 480, 522-523; Mahmûd Şît Hattâb, “Muĥammed b. Mesleme el-Evsî el-Enśârî”, Mecelletü’l-buĥûŝi’l-İslâmiyye, sy. 13, Riyad 1405, s. 269-300; Ethem Ruhi Fığlalı, “Ali”, DİA, II, 372.
Ataullah Şahyar