MORAVCSIK, Gyula
(1892-1972)
Macar tarihçisi ve Bizantinolog.
29 Ocak 1892’de Budapeşte’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra Budapeşte Üniversitesi Felsefe Fakültesi’ne girdi. 1910-1914 yıllarında Macar, Yunan ve Latin filolojisi derslerine devam etti. Aynı zamanda, Eötvös Collegium’da Türklük bilimi alanında önemli eserleri ve 1912’de Die bulgarisch-türkischen Lehnwörter in der ungarischen Sprache başlığı altında yayımlanan yazısıyla ün kazanmış Macar dil bilgini Zoltán Gombocz yönetiminde çalıştı. Gombocz’un etkisi altında Bizans-Macar ve Bizans-Türk kavimleri (Onoğurlar, Peçenekler, Hazarlar, Kumanlar, Osmanlılar) arasındaki ilişkileri ele alan kaynaklara ilgi duymaya başladı ve bu alanda çalışmalarını derinleştirdi. 1911’de birkaç ay Roma’da çalıştı. 1913’te Paris’te Ecole Normale Supérieure’de ve Münich’te araştırmalarda bulundu. 1915’te I. Dünya Savaşı’nda Rus cephesinde esir düştü; Macar esirlerle beraber Sibirya’ya sürülerek beş yıl Krasnoyarsk ve Irkutsk civarında kaldı. 1920’de anavatanına döndükten sonra 1920-1923 yılları arasında Budapeşte’de lise öğretmenliği yaptı. 1924’ten itibaren Eötvös Collegium’da görev aldı. Aynı yıl Budapeşte Üniversitesi’nde Yunan filolojisi doçentliği sınavını kazandı. 1936’da bu üniversitede Bizantinoloji profesörlüğüne tayin edildi ve 1967’ye kadar bu görevini sürdürdü. 1945’te Macar İlimler Akademisi aslî üyeliğine getirildi, İlkçağ Bilimi Derneği başkanı oldu. Moravcsik’in Bizantinoloji alanındaki çalışmaları uluslararası bilim çevrelerinde takdirle karşılandı. Bavyera İlimler Akademisi, Bulgaristan İlimler Akademisi, Avusturya İlimler Akademisi muhabir üyeliğine seçildi. Atina Akademisi, Almanya İlimler Akademisi, Sırp İlimler Akademisi, Türk Tarih Kurumu ona onur üyeleri arasında yer verdi. Atina Üniversitesi ayrıca kendisini fahrî doktorlukla ödüllendirdi. 10 Aralık 1972’de öldü. Doğumunun 100. yıl dönümünde çalışma arkadaşları, dostları ve öğrencileri Moravcsik için bir anma kitabı yayımladılar: Byzance et ses voisins. Mélanges à la mémoire de Gyula Moravcsik à l’occasion du centième anniversaire de sa naissance (ed. Olajos Terézia, Szeged 1994).
Eserleri. Moravcsik’in çeşitli dillerde yayımladığı kitap ve makalelerin toplam sayısı 300 civarındadır. Başlıca eserleri şunlardır: 1. A magyar történet bizánci forrásai (Macar tarihinin Bizans kaynakları) (Budapest 1934). 2. Byzantinoturcica (Budapest 1942-1943). Türklük bilimi bakımından önemli bir katkı niteliği taşır. İki cilt olan kitabın I. cildinde (Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker) Türk kavimlerinin tarihine dair Bizans kaynakları ele alınmıştır. II. ciltte
(Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen) Bizans kaynaklarında mevcut, Türkçe’den geçen çeşitli unsurlar konu edilmiş, Türkçe ve Macarca alıntılar, adlar, unvanlar, kelimeler ve Bizanslılar’ın bu halklara ilişkin gözlemleri toplanmıştır. Eserin gözden geçirilmiş ikinci baskısı 1958’de Berlin’de, üçüncü baskısı 1983’te Leiden’de gerçekleştirilmiştir. 3. De administrando imperio (Budapest 1949). Bizans İmparatoru Konstantinos Porphyrogennetos’un Macarlar’ın eski tarihi bakımından önemli bilgiler ihtiva eden Yunanca eserinin R. J. H. Jenkins’in İngilizce tercümesiyle birlikte tenkitli neşridir. Eser A birodalom kormányzása başlığıyla Macarca’ya çevrilmiştir (Budapest 1950). 4. Bizánc és a magyarság (Budapest 1953). Müellifin Bizanslılar’la Macarlar arasındaki ilişkilere dair araştırmalarının sonuçlarını ortaya koyar. Aynı konuda 1956’da Die byzantinische Kultur und das mittelalterliche Ungarn (Berlin) başlıklı kitabı, 1965’te Hungary and Byzantium in the Middle Ages (Cambridge) adlı eseri yayımlanmıştır. 5. Az Árpádkori magyar történet bizánci forrásai (Budapest 1984). Macarlar’ın tarihine ilişkin Bizans kaynaklarını tanıtır ve önemli parçaların Macarca çevirisini verir. Moravcsik’in 1967’ye kadar çıkan makalelerinin başlıcaları Studia Byzantina adlı kitapta toplanmıştır (Budapest 1967).
BİBLİYOGRAFYA:
J. Harmatta, “Byzantium and the Ancient Hungarians: The Life-Work of Gyula Moravcsik”, Byzance et ses voisins. Mélanges à la mémoire de Gyula Moravcsik à l’occasion du centième anniversaire de sa naissance (ed. O. Terézia), Szeged 1994, s. 7-10; a.mlf., “Dr. Moravcsik Gyula”, MTA II. Osztály Közleményei, XXI, Budapest 1972, s. 295-299; R. Benedicty, “Die literarische Tätigkeit von Gy. Moravcsik”, Acta Antiqua Hungaricae, X, Budapest 1962, s. 295 vd.; G. Székely, “Moravcsik Gyula”, Annales Universitatis Scientiarum Budapestinensis de Lorando Eötvös nominatae. Sectio Historica, XIV, Budapest 1973, s. 359-364; V. Besevliev, “Gyula Moravcsik”, EB, X (1973), s. 147-148.
Perı Benedek