MİR’ÂT-ı HATTÂTÎN
(مرآت خطّاطين)
Eğinli Süleyman Efendi’nin (ö. 1924) Habib Efendi’nin Hat ve Hattâtân adlı kitabına zeyil olarak kaleme aldığı eseri.
Eğinli Hattat Ahmed Efendi’nin oğlu olan Süleyman Efendi, ilk öğreniminin ardından İstanbul’a giderek 1888 Haziranında Defter-i Hâkānî Senedât Dairesi’nde kâtip olarak göreve başladı. Bu görevi sırasında kitapçılar ve hakkâkler çarşısında dolaşarak ilgisini çeken yazma eserleri ve hat levhalarını satın almış, zengin bir koleksiyon oluşturmuştur. Fakat bu koleksiyon daha sonra Çırçır yangınında yanmıştır. Yüksek fiyatları sebebiyle alamadığı eserlerin hattatlarını, cilt ve tezhip özelliklerini, tarihlerini yazmış, böylece kaynaklarda yer almayan pek çok hattat tesbit etmiştir. Bu hattatların mezar taşlarını da bularak ölüm tarihlerini kaydetmiş, ayrıca yaşayan hattatların bizzat kendilerinden aldığı bilgilerle araştırmasını genişletmiştir. Süleyman Efendi Mir’ât-ı Hattâtîn’i yazarken Tuhfe-i Hattâtîn ve Devhatü’l-küttâb adlı eserlerden de yararlanmıştır. Kitabın başında eserini Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ne vakfettiğini belirten Süleyman Efendi giriş kısmında öz geçmişini ve bu çalışmadaki amacını anlattıktan sonra alfabetik
sırayla hattatlar ve eserleriyle ilgili bilgiler vermiştir.
Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde kayıtlı olan (Bayezid, nr. 10.337) Hat ve Hattâtân adlı matbu eserin bir nüshası Süleyman Efendi’nin Mir’ât-ı Hattâtîn’i nasıl meydana getirdiği hususunda bize ışık tutmaktadır. Süleyman Efendi ilk çalışmasını bu kitap üzerinde yapmış, kitapta yer alan hattatlar hakkında elde ettiği ek bilgileri o şahıslarla ilgili bölümlerin kenarına kaydetmiştir. Eserde yer almayan hattatlar hakkında topladığı bilgileri de kitabın sonuna eklediği sayfalara yazmıştır. Daha sonra bu bilgileri yeniden düzenleyerek eserini meydana getirmiştir. Mir’ât-ı Hattâtîn’in müellif nüshası Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Bayezid, nr. 10.338). Süleyman Efendi 129 sayfalık bu nüshayı âharsız, kareli deftere rik‘a hattıyla yazmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlı olan (Yeniler, nr. 591) ve sonundaki fihrist hariç otuz yedi varaktan meydana gelen diğer nüsha, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi memurlarından Zekeriya Gözen tarafından 28 Kasım 1945 tarihinde istinsah edilmiştir. Mir’ât-ı Hattâtîn, çok kısa bilgiler vermekle birlikte bilinmeyen pek çok hattatı tanıtması bakımından hat sanatı tarihi için önemli başvuru kaynağıdır.
BİBLİYOGRAFYA:
Süleyman b. Ahmed, Mir’ât-ı Hattâtîn, Beyazıt Devlet Ktp., Bayezid, nr. 10.338, s. 1, 2, 3; a.e., TSMK, Yeniler, nr. 591, vr. 1a, 1b; İbnülemin, Son Hattatlar, s. 11, 12; Muhittin Serin, Hat San‘atımız, İstanbul 1982, s. 125; Mehmet Memiş, Süleyman b. Ahmed’in Mir’ât-ı Hattâtîn Adlı Eseri (yüksek lisans tezi, 1993), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 2, 3, 4; Abdülhamid Tüfekçioğlu, İstanbul Kütüphanelerinde Hat Sanatı ile İlgili Yazma Eserler (yüksek lisans tezi, 1994), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 19, 87.
Mehmet Memiş