MESRÛK b. ECDA‘
(مسروق بن الأجدع)
Ebû Âişe (Ebû Ümeyye) Mesrûk b. el-Ecda‘ b. Mâlik el-Hemdânî el-Vâdiî el-Kûfî (ö. 63/683 [?])
Kûfe ekolüne mensup muhaddis ve fakih tâbiî.
Hicret yılında (622) doğduğu anlaşılmaktadır. Aslen Yemenli olup büyük tâbiîlerden ve muhadramûndandır. Mensup olduğu Hemdân kabilesinden bir grup İslâm fetihleri sırasında Kûfe’ye yerleşmişti. Vâdiî nisbesi de bu kabilenin Vâdia koluyla ilgilidir. Annesi cengâver sahâbî Amr b. Ma‘dîkerib’in kız kardeşidir. Mesrûk küçüklüğünde çalınıp daha sonra bulunduğu için bu adı almıştır. Babası Ecda‘ İslâmiyet’i kabul etmiş, kendisi de Resûlullah’ın vefatından önce müslüman olmakla beraber Medine’ye Hz. Ebû Bekir’in hilâfeti döneminde gitmiş, onun arkasında namaz kılmış, Hz. Ömer ve Ali ile de görüşmüştür. Hz. Ömer ona adını sormuş, babasının adının Ecda‘ olduğunu öğrenince Resûl-i Ekrem’in, “ecda‘ şeytandır” dediğini (Ebû Dâvûd, “Edeb”, 62) söyleyerek adını Mesrûk b. Abdurrahman olarak değiştirmiş, divana da bu şekilde kaydedilmiştir. Hâkim en-Nîsâbûrî ve Zehebî onu tâbiînin ikinci tabakası içinde saymıştır. Hz. Âişe’nin kendisini evlâdı gibi sevmesi dolayısıyla Mesrûk kızına Âişe adını koymuş, bu sebeple de Ebû Âişe künyesiyle anılmıştır.
Mesrûk Hz. Ebû Bekir, Ömer, Ali, Muâz b. Cebel, İbn Mes‘ûd, Übey b. Kâ‘b,
Zeyd b. Sâbit, Habbâb b. Eret, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Amr, Ma‘kıl b. Sinân, Mugīre b. Şu‘be, Hz. Âişe, Ümmü Rûmân ve Ümmü Seleme gibi sahâbîlerden hadis rivayet etmiştir. Kendisinden de çoğu Kûfeli olan Şa‘bî, İbrâhim en-Nehaî, Şakīk b. Seleme, Yahyâ b. Cezzâr, kardeşinin oğlu Muhammed b. Münteşir, Abdurrahman b. Abdullah b. Mes‘ûd, Mekhûl b. Ebû Müslim eş-Şâmî, Ebû İshak es-Sebîî gibi âlimler hadis öğrenmiştir. Mesrûk, Abdullah b. Mes‘ûd’un halka kıraati ve sünneti öğreten önde gelen talebeleri arasında sayılmıştır. Bu sebeple rivayetlerinin büyük kısmı İbn Mes‘ûd’dandır. Fetva konusunda Kādî Şüreyh’ten daha bilgili olduğu, zaman zaman Şüreyh’in kendisiyle istişare ettiği kaydedilir. İbn Sa‘d, Yahyâ b. Maîn, Ali b. Medînî, Ebü’l-Hasan el-İclî gibi hadis münekkitleri tarafından güvenilir kabul edilen Mesrûk’un rivayetleri Kütüb-i Sitte’de yer almış ve kurrâdan olduğu için Kûfe tefsir ekolü müfessirlerinden sayılmıştır. Bir ara kadılık görevinde de bulunan Mesrûk, bu sırada ne beytülmâlden ücret ne de görevi sırasında kendisine müracaat edenlerden hediye almıştır.
Âbid ve zâhid bir kişi olup ayakları şişinceye kadar namaz kılan Mesrûk çeşitli fetih hareketlerinde de yer almış, Kādisiye’de bulunmuş, bu savaşta kolundan yaralanıp çolak kalmış, başından yaralanıp felç geçirmiş ve kambur olmuş, Sıffîn Savaşı’nda iki grubun arasına girip Kur’an’dan bazı âyetler okuyarak savaşı önlemeye çalışmıştır. Ziyâd b. Ebîh tarafından Vâsıt yakınlarındaki Silsile’ye zekât âmili olarak gönderilen Mesrûk burada iki yıl görev yaptıktan sonra 62 (682) veya 63 (683) yılında vefat etmiş ve buraya defnedilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebû Dâvûd, “Edeb”, 62; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VI, 76-84; Buhârî, et-Târîħu’ś-śaġīr, I, 123; Ebü’l-Hasan el-İclî, MaǾrifetü’ŝ-ŝiķāt (nşr. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî), Medine 1405/1985, II, 273; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, VIII, 396-397; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt, V, 456; Kelâbâzî, Ricâlü Śaĥîĥi’l-Buħârî, II, 430; Hatîb, Târîħu Baġdâd, XIII, 232-234; Bâcî, et-TaǾdîl ve’t-tecrîĥ limen ħarrece lehü’l-Buħârî fi’l-CâmiǾi’ś-śaĥîĥ (nşr. Ebû Lübâbe Hüseyin), Riyad 1406/1986, II, 447; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXVII, 451-454; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 815-816; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, IV, 63-69; İbn Abdülhâdî, ǾUlemâǿü’l-ĥadîŝ, I, 102-103; İbn Hacer, Tehźîbü’t-Tehźîb, X, 109-111; a.mlf., el-İśâbe (Bicâvî), VI, 291-292; Abdüssettâr eş-Şeyh, AǾlâmü’l-ĥuffâž ve’l-muĥaddiŝîn, Dımaşk-Beyrut 1417/1997, III, 282-308.
Bünyamin Erul