MERVEZÎ, Ahmed b. Ali
(أحمد بن علي المروزي)
Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Saîd el-Mervezî el-Kureşî (ö. 292/905)
Hadis hâfızı.
Muhtemelen 202 (816-17) yılında doğdu. Aslen Mervli olup Ebû Bekir el-Mervezî diye tanınır. Ümeyyeoğulları’nın mevlâsı olduğu için Ümevî veya Kureşî nisbeleriyle de anılır. Kendisiyle aynı dönemde yaşayan Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Mervezî ile zaman zaman karıştırılmıştır (Sezgin, I, 317). Merv’den Bağdat’a göç ettiği ileri sürülmüş, Bağdat, Humus ve Dımaşk’ta muhaddislerden hadis almıştır. Hocaları arasında Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn, Ali b. Medînî, Ali b. Ca‘d, Ebû Hayseme Züheyr b. Harb, Ahmed b. İbrâhim el-Mevsılî, Bündâr diye meşhur olan Muhammed b. Beşşâr gibi muhaddisler yer almış; kendisinden Taberânî, Nesâî, Ebû Avâne, İbn Cevsâ, aynı zamanda eserlerinin râvisi İbnü’n-Nâsıh ve diğerleri hadis rivayet etmiştir. Humus’ta kadılık, Dımaşk’ta Ebû Zür‘a Muhammed b. Osman el-Kādî’nin yerine kadı nâibliği (veya kadılık) görevlerinde bulunan Mervezî (Mizzî, I, 408; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 528) hayatının son yıllarını geçirdiği Dımaşk’ta 15 Zilhicce 292’de (18 Ekim 905) vefat etti ve Kadı Ebû Hafs Ömer b. Hasan’ın kıldırdığı cenaze namazının ardından defnedildi (Mizzî, I, 410). Nesâî onu “sika” olarak değerlendirmiş, ayrıca “muhaddislerin güveniliri, ilim dağarcığı” gibi sözlerle anılmıştır (Hatîb, IV, 304; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 528). İbn Hacer el-Askalânî de onu pek çok şeyhi ve rivayeti bulunan faziletli bir kişi diye niteler (Tehźîbü’t-Tehźîb, I, 62).
Eserleri. 1. Müsnedü Ebî Bekr eś-Śıddîķ. Muhtelif sahâbîlerin Hz. Ebû Bekir’den rivayet ettiği 140 hadisi ihtiva eden ve râvisi İbnü’n-Nâsıh tarafından birkaç hadis daha ilâve edilen eseri Şuayb el-Arnaût neşretmiştir (Beyrut 1390/1970, 1391/1971, 1393/1973, 1399/1979, 1406/1986). Kitap, Ahmet Davudoğlu tarafından Müsnedü Ebî Bekr es-Sıddîk (Hadîs-i Şerîfler) adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 1981). 2. Kitâbü’l-CumǾa ve fażlihâ. Yine İbnü’n-Nâsıh tarafından rivayet edilen eser Ebû Bekir el-Mervezî’nin kırk dört hocasından aldığı, cuma günü ve cuma namazı hakkında altmış beş hadis ihtiva etmekte olup bunlar başta Śaĥîĥayn olmak üzere Kütüb-i Sitte’de yer almış, sahih veya hasen olarak nitelendirilmiştir. Nejdet Arman, Köprülü Kütüphanesi’ndeki nüshasını (nr. 1584, vr. 76a-83b) esas alarak eseri tahrîc etmiştir (bk. bibl.). 3. Ĥadîŝü Ebî Bekr el-Mervezî. Bilinen tek nüshası Zâhiriye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Mecmû‘, nr. 110, vr. 82a-89a).
Ebû Bekir el-Mervezî’nin ayrıca Kitâbü’l-Ǿİlm (İbn Hacer, Fetĥu’l-bârî, I, 21), Müsnedü ǾOŝmân (Süyûtî, I, 85), Müsnedü ǾÖmer (İbn Hacer, Fetĥu’l-bârî, I, 337) ve Müsnedü ǾÂǿişe adlı eserlerinin olduğu zikredilmiştir. Bazı kaynaklarda müellife Kitâbü’l-VeraǾ adıyla bir eser nisbet edilmişse de (Sezgin, I, 317) bu kitap, onun dönemindeki bir başka muhaddis olan Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Mervezî’nin, hocası Ahmed b. Hanbel’e sorduğu zühd ve takvâya dair soru ve cevapları ihtiva etmektedir (nşr. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî, Riyad 1418/1997). Aynı adla Ahmed b. Hanbel’e de izâfe edilen eserin daha önce de muhtelif neşirleri yapılmıştır (DİA, II, 78).
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed b. Ali el-Mervezî, Müsnedü Ebî Bekr eś-Śıddîķ (nşr. Şuayb el-Arnaût), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, s. 9-12; Hatîb, Târîħu Baġdâd, IV, 304; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, I, 407-411; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIII, 527-528; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 663; İbn Hacer, Fetĥu’l-bârî (Hatîb), I, 21, 337; a.mlf., Tehźîbü’t-Tehźîb, I, 62; a.mlf., MuǾcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 62, 91-92; Süyûtî, Tenvîrü’l-ĥavâlik, Mısır 1389/1969, I, 85; Elbânî, Maħŧûŧât, s. 141; Sezgin, GAS (Ar.), I, 317; Nejdet Arman, Ebû Bekr el-Mervezî ve Kitâbü’l-Cum‘a ve fadlihâ İsimli Hadis Cüzü (yüksek lisans tezi, 1988), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 4-9, 28-31, 34-35; Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan - Ebû Huzeyfe Râid b. Sabrî, MuǾcemü’l-muśannefâti’l-vâride fî Fetĥi’l-bârî, Riyad 1412/1991, s. 370; Cezzâr, Medâħilü’l-müǿellifîn, III, 1509-1510; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 165; M. Yaşar Kandemir, “Ahmed b. Hanbel”, DİA, II, 78.
İbrahim Hatiboğlu