MENCÛR

(المنجور)

Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdirrahmân el-Mencûr el-Miknâsî el-Fâsî (ö. 995/1587)

Mâlikî fakihi ve hadis âlimi.

929 (1523) yılında Fas’ta dünyaya geldi. Doğum tarihi 926 (1520) ve 928 (1522) olarak da kaydedilmektedir. Aslen bir yahudi ailesine mensuptur. Sükayn lakabıyla tanınan Abdurrahman b. Ali el-Âsımî, İbn Hârûn el-Matgarî, Abdülvâhid b. Ahmed el-Venşerîsî, Abdülvehhâb b. Muhammed ez-Zekkāk, Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman el-Yesîtinî, Abdurrahman b. Muhammed b. İbrâhim ed-Dükkâlî ve Muhammed Harûf et-Tûnisî gibi âlimlerden ders aldı. Başta fıkıh ve fıkıh usulü olmak üzere hadis, Arap dili ve edebiyatı, hesap, mantık, kelâm, tefsir, tarih gibi ilim dallarında kendini yetiştirdi. Kaynaklarda çok yönlü bir âlim olarak kendisinden övgüyle söz edilmekte, hâfız ve müsnid diye anılması da hadis alanındaki vukufunu göstermektedir. Harûf et-Tûnisî ve Muhammed el-Yesîtinî’den birlikte ders alan Mencûr ile Kassâr’ın bu hocalardan edindikleri birikimle Fas’ta aklî ilimleri yeniden canlandırdıkları kaydedilir (Muhibbî, IV, 121; Abbas b. İbrâhim, V, 215). Sünnete son derece bağlı, takvâ sahibi bir âlim olan Mencûr, her türlü bilgiye sahip olmayı faydalı görürdü. Nitekim bu anlayışla satranç oynamayı ve ud çalmayı da öğrenmişti. Hayatı boyunca görev almamış, öğretim ve telifle meşgul olmuştur (Muhammed Haccî, I, 274). Yetiştirdiği talebeler arasında, derslerine yirmi yıl kadar devam eden İbnü’l-Kādî başta olmak üzere Ebü’l-Mehâsin el-Fâsî, Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Ebü’l-Abbas İbn Ardûn, Abdülvâhid el-Filâlî gibi âlimler sayılabilir. Her yıl Merakeş’te görmeye gittiği Sa‘dî Sultanı Ahmed el-Mansûr da ondan icazet almıştır (icâzetnâmenin metni için bk. Mencûr, s. 81). Ahmed el-Mencûr 16 Zilkade 995 (18 Ekim 1587) tarihinde Fas’ta vefat etti ve Bâbülfütûh’un dışında hocası Yesîtinî’nin kabri yanına defnedildi.


Eserleri. 1. Fihrisü Aĥmed el-Mencûr. Sultan Ahmed el-Mansûr’un isteği üzerine, ders aldığı hocalarının biyografisine dair kaleme aldığı bir eser olup Muhammed Haccî tarafından neşredilmiştir (Rabat 1396/1976). Abdülhay el-Kettânî, Mağrib ulemâsının isnadlarının İbn Gāzî ve Mencûr’un Fihris’lerine dayandığını kaydeder (Fihrisü’l-fehâris, II, 567). 2. Şerĥu’l-Menheci’l-münteħab ilâ ķavâǿidi’l-meźheb. Ebü’l-Hasan Ali b. Kāsım ez-Zekkāk’ın fıkha dair manzumesinin şerhi olan eser Meyyâre’nin bu manzumeye yazdığı tekmile ve şerhle birlikte basılmıştır (I-II, Fas 1305). Bizzat müellif eserini el-Muħtaśarü’l-müźheb min Şerĥi’l-Menheci’l-münteħab adıyla ihtisar etmiştir. 3. Nažmü’l-ferâǿid ve mübdi’l-fevâǿid fî şerĥi Muĥaśśıli’l-maķāśıd. İbn Zekrî et-Tilimsânî’nin kelâma dair manzum eserinin şerhi olup yine Mencûr tarafından Muħtaśaru Nažmi’l-ferâǿid adıyla ihtisar edilmiştir (Hizânetü’l-Karaviyyîn, nr. 717/2, 725). 4. el-Ĥâşiyetü’l-kübrâ Ǿalâ Şerĥi’l-kübra’s-Senûsî. Senûsî’nin kendi eseri ǾAķīdetü’s-Senûsî el-kübrâ’ya yazdığı şerhin hâşiyesidir (Rabat el-Mektebetü’l-melekiyye, nr. 575, 1511; Temgrût, Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 1694/b). Mencûr bu esere bir de küçük hâşiye yazmıştır (el-Mektebetü’l-melekiyye, nr. 8054; Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 2038/d). 5. Merâķi’l-mecd li-âyâti’s-SaǾd. Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin Telħîśü’l-Miftâĥ’a yaptığı şerhte geçen âyetlerin tefsirine dairdir (el-Mektebetü’l-melekiyye, nr. 176, 5038, 5302; Merakeş Hizânetü İbn Yûsuf, nr. 254). 6. Şerĥu Nažmi Ǿalâķāti’l-mecâz ve mürecceĥâtih. İbnü’s-Sabbâğ el-Miknâsî’nin eserinin şerhidir (Rabat el-Mektebetü’l-âmme, nr. 1032/d). 7. Ecvibetü mecmûǾa fi’l-fıķh ve’l-kelâm (el-Mektebetü’l-âmme, nr. 318; Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 1996/b). 8. Ecvibe fi’l-ķırâǿât (el-Mektebetü’l-melekiyye, nr. 8011). 9. Taķrîb li-fehmi şevâhidi’l-Ħazrecî. Aruz ve kafiyeye dair el-Hazreciyye üzerine yazılmış ta‘likattır (el-Mektebetü’l-melekiyye, nr. 603/b). 10. Risâle fî mesǿeleti’l-ħilâf beyne’l-Hebŧî ve’l-Yesîtinî ĥavle’l-heylele (Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 2085/b; Hizânetü İbn Yusuf, nr. 350/4). Mencûr’un kaynaklarda ayrıca Şerĥu’l-Muħtaśar min mülteķaŧi’d-dürer ve Şerĥu Îżâĥi’l-mesâlik ilâ ķavâǿidi’l-İmâm Ebî ǾAbdillâh Mâlik (hocası Venşerîsî’nin eserinin şerhi) adlı eserleri zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Mencûr, Fihrisü Aĥmed el-Mencûr (nşr. Muhammed Haccî), Rabat 1396/1976, neşredenin girişi, s. 3-7; İbn Asker el-Mağribî, Devĥatü’n-nâşir (nşr. Muhammed Haccî), Rabat 1397/1977, s. 59; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, I, 156-163; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc, Trablus 1408/1989, s. 143-145, 594-595; Makkarî, Ravżatü’l-âsi’l-Ǿâŧireti’l-enfâs, Rabat 1403/1983, s. 285-286; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, IV, 121; Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, I, 55; Abbas b. İbrâhim, el-İǾlâm, II, 237-241; V, 215; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 566-567; Muhammed Haccî, el-Ĥareketü’l-fikriyye bi’l-Maġrib fî Ǿahdi’s-SaǾdiyyîn, Rabat 1396-98/1976-78, I, 24, 96-97, 104, 105-106, 138, 145, 274, 285; II, 360, 406; ayrıca bk. İndeks; M. Âbid el-Fâsî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti’l-Ķaraviyyîn, Dârülbeyzâ 1400/1980, II, 308-309, 326-327, 345; Muhammed el-Menûnî, Delîlü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’n-Nâśıriyye bi-Temgrût, Muhammediye 1405/1985, s. 101, 129, 133, 137; Sıddîk b. el-Arabî, Fihrisü maħŧûŧâti Ħizâneti İbn Yûsuf bi-Merrâküş, Beyrut 1414/1994, s. 178, 444.

Ahmet Özel