MEMTÛRE

(الممطورة)

İmâmiyye Şîası içinde bir fırka.

Sözlükte “yağmura tutulmuş, yağmur yemiş” anlamına gelen memtûre kelimesi, İmâmiyye Şîası’nca yedinci imam kabul edilen Mûsâ el-Kâzım’ın vefatından (183/799) sonra ortaya çıkan bir grubu ifade etmek için kullanılmıştır. Fırkadan ilk söz eden kişi Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî’dir. Nevbahtî’ye göre Mûsâ el-Kâzım’ın ölümünün ardından taraftarları imâmetin Mûsâ’nın oğlu Ali er-Rızâ’ya geçtiğini kabul edenler, imamın ölmediğini ve mehdî olduğunu ileri sürenler, imamın öldüğünü, fakat Allah’ın onu yanına aldığını ve kıyamet öncesinde mehdî olarak yine dünyaya göndereceğini benimseyenler, imamın vefatı konusunda şüpheye düşenler ve imâmetin Muhammed b. Beşîr’e intikal ettiğini iddia edenler olmak üzere beş gruba ayrılmıştır. Üçüncü grup imâmet silsilesini Mûsâ el-Kâzım’da durdurduğu için “Vâkıfe” diye anılmıştır. İmâmetin Mûsâ’dan sonra oğlu Ali er-Rızâ’ya geçtiğine inanan ve kesin olarak onun ölümüne kāil olduğu için “Kat‘iyye” diye de anılan gruba mensup kimseler Vâkıfe’yi “Memtûre” diye nitelendirmiş ve bu tabir belli ölçüde yaygınlık kazanmıştır. Rivayete göre Ali b. İsmâil el-Mîsemî (İbn Mîsem), Vâkıfe’den Yûnus b. Abdurrahman ile yaptığı gergin bir tartışmada yağmurda ıslanan köpeğin pis kokusunu çağrıştırmak üzere, “Siz benim için yağmur yemiş köpekler gibisiniz” demiş ve bu niteleme sözü edilen grubun adı haline gelmiştir (Fıraķu’ş-ŞîǾa, s. 79-83).

Nevbahtî ile aynı dönemde yaşayan ve eseri onun eseriyle büyük ölçüde paralellik arzeden Sa‘d b. Abdullah el-Kummî de bu bilgileri hemen hemen aynen tekrarlamıştır (el-Maķālât ve’l-fıraķ, s. 92-93). Eş‘arî ise muhalifini yağmur yemiş köpeğe benzetenin Ali b. İsmâil el-Mîsemî değil Yûnus b. Abdurrahman olduğunu kaydeder. Ona göre Kat‘iyye fırkasından olan Yûnus, Vâkıfe’ye mensup bir şahısla tartışmaya girmiş, sözün uzaması üzerine, “Siz bana yağmura tutulmuş köpeklerden daha az zararlısınız” demiş ve grup bu adla anılmaya başlanmıştır (Maķālâtü’l-İslâmiyyîn, I, 103). Abdülkāhir el-Bağdâdî, Memtûre’yi İmâmiyye’nin on dört kolundan Mûseviyye içinde değerlendirmiş ve gruba bu ismin verilmesiyle ilgili olarak Eş‘arî’nin ifadelerini aynen aktarmıştır (el-Farķ, s. 63-64). Şehristânî ise Memtûre’yi Mûseviyye içinde mütalaa ederken Bağdâdî’nin görüşünü, fırkayı isimlendirirken de Nevbahtî’nin yaklaşımını benimsemiştir (el-Milel ve’n-niĥal, I, 170). Mezhepler tarihi âlimlerinden Himyerî, Memtûre’yi Hişâm b. Sâlim el-Cevâlîkī’ye nisbetle anılan Cevâlîkıyye’nin üç kolundan biri olarak anmış, Memtûre’nin


Mûsâ el-Kâzım’ın ölmediğine, bir gün mehdî olarak ortaya çıkacağına inandığını belirtmiş ve Memtûre’nin Vâkıfe’nin diğer bir ismi olduğunu ifade etmiştir (el-Ĥûrü’l-Ǿîn, s. 164-165).

Kaynaklarda bazı farklı bilgiler yer almakla birlikte Memtûre’nin İmâmiyye Şîası’nın tarihî gelişimi içinde Mûsâ el-Kâzım’ın vefatından sonra ortaya çıktığı ve onun mehdîliğine inanıp Vâkıfe’nin müterâdifi olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ancak sözü edilen grup çok geçmeden unutulmuş, İsmâiliyye ve İsnâaşeriyye dışındaki İmâmî fırkalarla beraber tarihe karışmıştır (bk. VÂKIFE).

BİBLİYOGRAFYA:

Hayyât, el-İntiśâr, s. 99; Sa‘d b. Abdullah el-Kummî, el-Maķālât ve’l-fıraķ (nşr. M. Cevâd el-Meşkûr), Tahran 1963, s. 92-93; Nevbahtî, Fıraķu’ş-ŞîǾa, Beyrut 1404/1984, s. 79-83; Eş‘arî, Maķālâtü’l-İslâmiyyîn (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1411/1990, I, 103; Bağdâdî, el-Farķ (Abdülhamîd), s. 63-64; Şehristânî, el-Milel ve’n-niĥal (nşr. Muhammed Fehmî Muhammed), Beyrut 1410/1990, I, 168-170; Neşvân el-Himyerî, el-Ĥûrü’l-Ǿîn (nşr. Kemâl Mustafa), Kahire 1367/1948, s. 164-165; M. Cevâd el-Meşkûr, MevsûǾatü’l-fıraķi’l-İslâmiyye, Beyrut 1415/1995, s. 485-486.

İlyas Üzüm