MEHMED ŞAH FENÂRÎ

(محمد شاه فناري)

(ö. 839/1435 [?])

Molla Fenârî’nin oğlu, fıkıh ve dil âlimi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Babasından ve döneminin diğer âlimlerinden ders aldı. Henüz on yedi-on sekiz yaşlarında iken Bursa Sultâniye Medresesi’ne müderris tayin edildi ve ölümüne kadar bu görevde kaldı. Öğrencileri arasında Fahreddîn-i Acemî ve Muhyiddin Mehmed’in adları geçmektedir. Babası Molla Fenârî ile beraber Mısır, Kudüs ve Hicaz dahil olmak üzere iki yıl Arap ülkelerini dolaşan Mehmed Şah bu arada hac vazifesini de yerine getirdi. Mehmed Şah kaynakların çoğuna göre 839 (1435) yılında Karaman’da vefat etti. Ancak Leknevî ve Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin ölüm tarihini 832 (1428-29) olarak verirler. Kabri Bursa’da babasının kabri civarındadır (İsmail Beliğ, s. 244). Oğullarından Hasan Çelebi (ö. 891/1486) tanınmış bir dilci, kelâm ve fıkıh âlimidir.

Eserleri. Mehmed Şah’ın bilinen on iki eserinin hepsi Arapça’dır. 1. Teǿsîsü’l-ķavâǾid ĥarfen bi-ĥarfin fî şerĥi maķāśıdı Esâsi’ś-śarf. Babasının yazdığı Esâsü’ś-śarf fî Ǿilmi’t-taśrîf adlı eserin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4770; Lâleli, nr. 3072; Ayasofya, nr. 4611). Fâtih nüshası müellif hattıyladır. 2. Şerĥu’l-elġāz. Arap edebiyatıyla ilgilidir (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2099/7). 3. Şerĥu’l-Manžûmeti’l-mensûbe ilâ Şemsiddîn el-Fenârî. Arap edebiyatına dair olan eserin müellif hattı nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (AY, nr. 4444). 4. Risâle fî Ǿilmi’l-beyân (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1014). 5. Ĥâşiye Ǿalâ Fuśûli’l-bedâyiǾ li-uśûli’ş-şerâyiǾ. Molla Fenârî’nin fıkıh usulüne dair eserinin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 420, Lâleli, nr. 732, Cârullah Efendi, nr. 476; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 604). 6. Telħîśü’l-Fuśûl ve tersîsü’l-uśûl. Fuśûlü’l-bedâyiǾin ihtisarıdır (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 691; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 571; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 0901). 7. Şerĥu Ferâǿiżi’s-Secâvendî. Hanefî fakihi Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâǿiżü’s-Sirâciyye adlı eserinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 1118). 8. Ĥâşiye Ǿalâ Tefsîri (sûreti’l-) Fâtiĥa li’l-Beyżâvî (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1102; Nuruosmaniye Ktp., nr. 448). 9. Ĥâşiye Ǿalâ Ĥâşiyeti’s-Seyyid li-Şerĥi Tecrîd (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2214). 10. Esǿile fi’l-ĥikme (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4697). 11. Ünmûźecü’l-Ǿulûm. Taşköprizâde’nin MevżûǾâtü’l-Ǿulûm’una benzemekle birlikte ondan daha küçük hacimli olan eser, bazı kaynaklarda (meselâ bk. Keşfü’ž-žunûn, I, 184) Molla Fenârî’ye ait gösteriliyorsa da bu doğru değildir. 100 kadar ilim ve fenden bahseden kitap, Fahreddin er-Râzî’nin Ĥadâǿiķu’l-envâr fî ĥaķāǿiķi’l-esrâr’ından derlenmiştir. Eserin en önemli özelliği, döneminde mevcut olan bütün ilimlerin temel kavram ve konularını ihtiva etmesidir (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2781, 2782, 2783; Hüsrev Paşa, nr. 482; Fâtih, nr. 3677). 12. Şerĥu Manžûmeti’l-elġāz li’l-fârih (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 3237). Molla Fenârî, Karaman’a gittiğinde oradaki âlimlerin kendisini önemsememesi üzerine onları âciz bırakmak için yirmi ilme dair bilinen isimleri değiştirip bilmece şekline getirdiği el-Ǿİşrûn ķıŧǾa fi’l-Ǿişrîne Ǿilmen adıyla bir manzume kaleme almış, Mehmed Şah da manzumedeki müşkülleri çözüp her kıtasına bir kıta eklemiştir.


BİBLİYOGRAFYA:

Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, IX, 79; Taşköprizâde, Miftâĥu’s-saǾâde, II, 126; Mecdî, Şakāik Tercümesi, I, 48, 49, 56, 57, 81, 209, 422; Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh (s.nşr. İsmet Parmaksızoğlu), Eskişehir 1992, V, 191; Nişancızâde Muhyiddin Mehmed, Mir’ât-ı Kâinât, İstanbul 1290, II, 327; Keşfü’ž-žunûn, I, 74, 184; İsmâil Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân, İstanbul 1287, s. 244, 245; Devhatü’l-meşâyih, s. 5; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 166; Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ (s.nşr. Ali Arslan), İstanbul 1981, II, 582; Brockelmann, GAL Suppl., II, 329; A. Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul 1982, s. 18; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, II, 650; Hakkı Aydın, İslâm Hukuku ve Molla Fenârî, Ankara 1991, s. 77; Tahsin Deliçay, Mehmed Şâh ve Te’sîsu’l-kavâ‘id harfen bi harfin fî şerhi makâsidi esâsi’s-sarf’ı (doktora tezi, 1998), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 28-32; Hüseyin Hüsâmeddin, “Molla Fenârî”, TTEM, sy. 18 (1927), s. 150, 157; Cemil Akpınar, “Hasan Çelebi, Fenârî”, DİA, XVI, 313, 315.

Tahsin Deliçay