MATKOVSKI, Aleksandar
(1922-1992)
Makedon asıllı şarkiyatçı.
30 Mayıs 1922’de Kruşevo’da (Makedonya) doğdu. İlk öğrenimini Gostivar ve Üsküp’te tamamladı. 1941 yılında Yugoslavya Komünist Partisi’ne üye oldu. 1942’de Bulgar güçleri tarafından tutuklanıp on yıl hapse mahkûm edildi. Üsküp’teki hapishanede İngilizce, Rusça ve Fransızca öğrendi. 29 Ağustos 1944’te hapisten çıkınca arkadaşlarıyla beraber işgalci faşist güçlere karşı mücadele etti. II. Dünya Savaşı sırasında öğrenim imkânı bulamayan Matkovski 1947’de Üsküp Öğretmen Okulu’ndan mezun oldu. Aynı yıl girdiği Belgrad Yüksek Pedagoji Okulu’nu 1949’da ve Üsküp Üniversitesi Felsefe Fakültesi Tarih Bölümü’nü 1951’de bitirdi. 1957 yılına kadar Üsküp’teki lisede tarih öğretmenliği yaptı. Aynı yıl Zagreb Üniversitesi’nde doktorasını vererek Makedonya’da tarih bölümünde doktor unvanı alan ilk kişi oldu. Ayrıca 1957’de girdiği Belgrad Üniversitesi
Filoloji Fakültesi Şarkiyat Bölümü’nden 1961’de mezun oldu. Arapça, Farsça ve Türkçe’yi daha iyi öğrenmek için üç yıl Kahire, Bağdat ve İstanbul’da bulundu. Makedonya’ya döndüğünde Üsküp’teki Makedonya Millî Tarih Enstitüsü’nde ilmî çalışmalarına devam etti. Kaleme aldığı araştırmaları dolayısıyla çeşitli ödüller aldı. 1986’da Makedonya İlimler Akademisi’ne (MANU) misafir üye, 1987’de emekliye ayrıldıktan sonra 1991’de dâimî üye seçildi. 14 Nisan 1992 tarihinde Üsküp’te öldü.
Makedonca, Sırpça, Hırvatça, Fransızca, İngilizce, Rusça, Bulgarca, Arapça, Farsça ve Türkçe bilen Matkovski’nin ilmî çalışmalarının büyük bir kısmı Osmanlı dönemi Makedonya tarihiyle ilgilidir. Bu konuda Fettah Efendi ve Kemal Aruçi gibi Makedonyalı ilim adamlarından faydalandığı bilinmektedir. Her ikisi de onun teşvikiyle Üsküp’teki Makedonya Millî Tarih Enstitüsü’nde çalışmış ve özellikle Kemal Aruçi ile ortak makaleler yazmışlardır (Muhammed Aruçi, Kemal Efendi Aruçi-Şiirlerim, s. 54-56). Birçok milletlerarası sempozyumda Osmanlı dönemi Balkanlar ve Makedonya tarihi üzerine sunduğu tebliğler ve çeşitli dergilerde, yıllıklarda yayımladığı makalelerinin sayısı 200’ü aşkındır (Aleksandar Trajanovski v.dğr., s. 199-205; Muhammed Aruçi, Kemal Efendi Aruçi-Şiirlerim, s. 54-56; Stojanovski, XXVI/1 [1982], s. 7-26).
Eserleri. 1. Gjurcin Kokaleski 1775-1863, Prilog kon Prasanjeto za Sozdavanje na Selska, Stocarsko-Trgovska Burzoazija vo Makedonija (Gyurçin Kokaleski 1775-1863, Makedonya’da köy ve hayvancılık ticaret burjuvazisine bir bakış). Doktora tezidir (Skopje 1959). 2. Turski Izvori za Ajdutstvoto i Aramistvoto vo Makedonija 1620-1650 (1620-1650 yılları arasında Makedonya’daki eşkıyalık ve harâmiliğe ait Türk kaynakları; Skopje 1961). Eserin II. cildi 1650-1700 (Skopje 1961), III. cildi 1700-1725 (Skopje 1973), IV. cildi 1725-1775 (Skopje 1979) ve V. cildi 1775-1810 (Skopje 1980) yıllarına aittir. 3. Dietot-Krvninata vo Makedonija i na Balkanskiot Poluostrov za Vreme na Turskoto Vladeenje (Osmanlı döneminde Makedonya ve Balkan yarımadasında diyet; Skopje 1973). 4. Kreposnistvoto vo Makedonija vo Vreme na Turskoto Vladeenje (Osmanlı döneminde Makedonya’da inşaatçılık; Skopje 1978). 5. Otporot vo Makedonija vo Vremeto na Turskoto Vladeenje (Osmanlı döneminde Makedonya’daki direniş; I-IV, Skopje 1983). 6. Kanuni i Fermani za Makedonija (Makedonya ile ilgili kanun ve fermanlar; Skopje 1990). 7. Makedonija vo Delata na Stranskite Patopisci (Yabancı seyyahların eserlerinde Makedonya; I-IV, Skopje 1991). 8. Balkanot vo Delata na Stranskite Patopisci vo Vremeto na Turskoto Vladeenje (janičari, haremi, robovi) 1402-1657 (1402-1657 yılları arasında Osmanlı döneminde yabancı seyyahların eserlerinde Balkanlar-yeniçeriler, harem ve köleler; Skopje 1992; eserleri hakkında geniş bilgi için ayrıca bk. Trajanovski v.dğr., s. 199-205; Stojanovski, XXVI/1 [1982], s. 7-26).
BİBLİYOGRAFYA:
Mustafa Ćeman, Bibliografija Bošnjačke Knjizevnosti, Zagreb 1994, s. 585; A. Trajanovski v.dğr., 50 Godini-Institut za Nacionalna Istorija 1948-1998, Skopje 1998, s. 199-205; Muhammed Aruçi, Kemal Efendi Aruçi-Şiirlerim, Üsküp 1999, s. 54-56; a.mlf., “Kemal Aruçi”, DİA, XXV, 225-226; A. Stojanovski, “D-R Aleksandar Matkovski (Po Povod Šeeset Godini od Ragjanjeto)”, Glasnik na Institutot za Nacionalna Istorija, XXVI/1, Skopje 1982, s. 7-26; “Aleksandar Matkovski”, Bilten-Makedonska Akademija na Naukite i Umetnostite, XVIII/1, Skopje 1991, s. 14; M. Pandevski, “Akademik Aleksandar Matkovski (1922-1992)”, a.e., XIX/1 (1992), s. 24.
Muhammed Aruçi - Aleksandar Stojanovskı