MAHMÛD MUHAMMED ŞÂKİR
(محمود محمد شاكر)
Ebû Fihr Mahmûd b. Muhammed Şâkir b. Ahmed b. Abdilkādir (1909-1997)
Mısırlı gazeteci, edebiyatçı ve şair.
İskenderiye’de dünyaya geldi. Doğduğu yıl babası Câmiu’l-Ezher vekili tayin edildi. İlk öğrenimini Kahire’de Vâlide Ümmü Abbas ve Kurbiyye medreselerinde yaptı. 1921’de el-Medresetü’l-Hidîviyye Lisesi’ne girdi. 1922 yılının başından itibaren Seyyid b. Ali el-Mersafî’nin Sultan Berkuk Camii’nde verdiği derslere devam etti. 1926’da Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kaydoldu. Arap Dili Bölümü’nde hocası Tâhâ Hüseyin ile Câhiliye şiirinin incelenmesi yöntemi konusunda ihtilâfa düşünce üniversiteden ayrılıp Hicaz’a gitti (1928). 1929 yılı ortalarında Kahire’ye dönerek el-Fetĥ ve ez-Zehrâ dergilerinde yazar olarak çalışmaya başladı. Mahmûd Muhammed Şâkir ilim ve siyaset adamlarıyla daha gençlik yıllarında babası vasıtasıyla tanıştı. Daha sonra Muhibbüddin el-Hatîb, Ahmed Teymur Paşa, Muhammed Hıdır Hüseyin, Ahmed Zeki Paşa ve Ahmed Şevkī gibi âlim ve edebiyatçılarla münasebetleri oldu.
Mustafa Kâmil’in kurduğu el-Hizbü’l-vataniyyü’l-kadîm’in saflarında yer alan Mahmûd Muhammed Şâkir Hafız Ramazan, Abdurrahman er-Râfiî, Ahmed Vefik, Mahbûb Sâbit, Abdülazîz Câvîş gibi parti üyeleriyle yakın ilişki içinde bulundu. Cem‘iyyetü’ş-şebâbi’l-müslimîn’in kurucularından olan Mahmûd Muhammed Şâkir Muhibbüddin el-Hatîb, Ahmed Teymur Paşa ve Abdülhamîd Saîd ile fikir ayrılığına düşmesi üzerine cemiyetten ayrıldı. 1932’den itibaren el-Muķteŧaf mecmuasında yazmaya başladı. er-Risâle ve el-Belâġ dergilerinde yazarlık hayatına devam etti. 1938’de ancak iki sayı yayımlayabildiği el-ǾUśûr adlı bir dergi çıkardı. Bu dönemde yazar Yahyâ Hakkı ve şair Mahmûd Hasan İsmâil ile yakın bir dostluk kurdu. el-Muķteŧaf dergisinin sahibi Fuâd Sarrûf’un davetiyle el-Muħtâr dergisinde kısa bir süre editörlük yaptı. er-Risâletü’l-ķadîme dergisinin kapanması üzerine (1952) gazete ve dergi yazarlığını bırakıp eser telifi ve metin neşrine başladı. 1957’de Arap şairlerinin divanları ile Arap kültürünün nâdir eserlerini yayımlamak amacıyla Muhammed Reşâd Sâlim ve İsmâil Ubeyd ile birlikte Dârü’l-Arûbe yayınevini kurdu. Cemal Abdünnâsır döneminde iki defa tutuklandı ve üç yılı aşkın bir süre hapiste kaldı.
Arap ülkelerinde düzenlenen çeşitli kongre ve toplantılara katılan Mahmûd Muhammed Şâkir 1980’de Şam Arap Dil Akademisi’ne muhabir üye olarak seçildi. 1981’de İslâm kültürüne hizmet ve katkıları sebebiyle kendisine devlet takdir ödülü verildi. Edebiyat dalında Kral Faysal Dünya ödülünü alan Mahmûd Muhammed Şâkir 1983’te Kahire Arap Dil Akademisi faal üyesi seçildi. 7 Ağustos 1997’de
vefat etti. el-Edebü’l-İslâmî dergisinin XVII. sayısı (1997) onunla ilgili özel sayı olarak yayımlanmıştır.
Eserleri. 1. el-Ķavsü’l-Ǿaźrâǿ. Modern Arap şiirinin ilk örneklerinden olan bu kaside birkaç defa basılmıştır (Kahire 1952, 1964, 1972). 2. Ebâŧîl ve esmâr (Riyad 1391/1971). er-Risâletü’l-cedîde dergisinde Levîs (Louis) Avd’ın bazı görüşlerine reddiye olarak yazdığı yirmi beş makaleyi ihtiva etmektedir. Yazar, eserde misyonerlik hareketiyle bu hareketin yöntem ve vasıtalarından da söz etmiştir. 3. MaǾa’l-Mütenebbî (el-Mütenebbî risâle fi’ŧ-ŧarîķ ilâ ŝeķāfetinâ) (I-II, Kahire 1977). 4. Necîriyâ (Nijerya) (Dımaşk 1963). 5. Ġīniyâ (Gine) (Dımaşk 1962). 6. Medâħilü iǾcâzi’l-Ķurǿân (el-Fayśal, XXVIII [1979], s. 69). 7. Namaŧ śaǾb ve namaŧ muħîf (Cidde 1996). el-Mecelle dergisinde 1969-1980 yılları arasında yayımlanan yedi makalesini içermektedir. 8. Ķađıyyetü’ş-şiǾri’l-câhilî fî kitâbi İbn Sellâm (Cidde 1418/1997).
Mahmûd Muhammed Şâkir’in neşirlerini gerçekleştirdiği klasik eserler de şunlardır: Tefsîrü’l-İmâm eŧ-Ŧaberî (I-XVI, Kahire 1955-1969, ilk on üç cildi Ahmed Muhammed Şâkir ile birlikte); İbn Sellâm el-Cumahî, Ŧabaķātü fuĥûli’ş-şuǾarâǿ (Kahire 1952, 1394/1974); Zübeyr b. Bekkâr, Cemheretü nesebi Kureyş (Kahire 1381); Ebû Temmâm, el-Vaĥşiyyât (Kahire 1963, Abdülazîz el-Meymenî ile birlikte); Sükkerî, Şerĥu eşǾâri’l-Hüźeliyyîn (Kahire 1384/1965, Abdüssettâr Ahmed Ferrâc ile birlikte); Makrîzî, İmtâǾu’l-esmâǾ bimâ li’r-Resûl mine’l-enbâǿ (Kahire 1941); Abdülkāhir el-Cürcânî, Delâǿilü’l-iǾcâz (Kahire 1404/1984); Esrârü’l-belâġa (Cidde 1412/1991); Ebû Hilâl el-Askerî, Fażlü’l-Ǿaŧâ Ǿale’l-Ǿusr (Kahire 1353/1934); İbnü’d-Dâye, el-Mükâfeǿe ve ĥüsnü’l-Ǿuķbâ (Kahire 1359/1940); Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Tehźîbü’l-âŝâr (Kahire 1982).
BİBLİYOGRAFYA:
Mahmûd Muhammed Şâkir, el-Mütenebbî risâle fi’ŧ-ŧarîķ ilâ ŝeķāfetinâ, Cidde-Kahire 1985; a.mlf., “Taĥķīķu’t-türâş”, el-Fayśal, XXVIII, Riyad 1979, s. 67-69; Eymen Fuâd Seyyid v.dğr., Dirâsât ǾArabiyye ve İslâmiyye, Kahire 1982; M. Mehdî Allâm, el-MecmaǾiyyûn fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1406/1986, s. 342-343; Mahmûd İbrâhim er-Rıdvânî, Ebû Fihr Maĥmûd Muĥammed Şâkir (Şeyħü’l-ǾArûbe) beyne’d-dersi’l-edebî ve’t-taĥķīķ, Kahire 1995; Ömer Hasan el-Kayyâm, Maĥmûd Muĥammed Şâkir: er-Racül ve’l-menhec, Beyrut 1417/1997; el-Edebü’l-İslâmî, V/17, Riyad 1418/1997, özel sayı; Mahmud Muhammed al-Tanahi, “In memoriam:Mahmūd Shākir”, al-Furqan, sy.3, London 1419/1998, s. 16-17.
Muhammed Harb