MAGLAYLİÇ, İbrâhim Efendi
(1861-1936)
Bosnalı âlim, siyaset adamı.
25 Nisan 1861’de Banyaluka’da (Bosna-Hersek) doğdu. Babası Banyaluka’da Maglayliç ailesinden Hacı İsmâil Ağa’dır. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra Banyaluka Medresesi’ne girdi. Burada özellikle İsmâil Üskübî’nin derslerine katıldı. Bosna-Hersek’in 1878’de Avusturya-Macaristan Krallığı’na ilhakına karşı koyan direnişçiler arasında bulundu ve aynı yıl tutuklanarak Avusturya-Macaristan Krallığı’nın kuzey bölgesinde bulunan Olomouc toplama kampına gönderildi. Birkaç ay tutuklu kalıp memleketine döndü ve hemen ardından öğrenimini sürdürmek için İstanbul’a gitti (1878). Burada dokuz yıl dinî ilimleri tahsil etti. Manisalı Emin Efendi, Priştineli İbrâhim Efendi ve Üçmihraplı Hâfız İbrâhim Efendi gibi hocalardan ders aldı.
1887’de ülkesine döndükten sonra Banyaluka’daki Feyziye Medresesi’ne hoca ve yönetici olarak tayin edildi. Bu görevinin yanı sıra 1898’de Banyaluka’daki rüşdiye okulunun idareciliğini de üstlendi. 1914 yılında Tuzla müftülüğüne getirilince öbür görevlerinden ayrıldı. 1918’de yeni kurulan Krallık Yugoslavyası’ndaki müslümanların siyasî, içtimaî ve dinî problemlerini çözmek amacıyla Bosna-Hersek’te arkadaşlarıyla bir siyasî parti oluşturmaya çalıştı. 1919’da kurulan Jugoslovenska Muslimanska Organizacija (Yugoslavya Müslüman Teşkilâtı) adlı siyasî partinin ilk başkanı seçildi. 1920’deki parlamento seçimlerinde milletvekili oldu. 1922’de partide anlaşmazlık çıkınca Jugoslovenska Muslimanska Narodna Organizacija (Yugoslavya Müslüman Halkı Teşkilâtı) adıyla ikinci bir parti kurdu. Ancak partisi seçimlerde başarısız olunca Maglayliç’in siyasî hayatı sona erdi. Tuzla müftülüğü görevi 1925 yılına kadar sürdü, aynı yıl Banyaluka müftülüğüne getirildi ve 1929’da emekliye ayrıldı.
11 Haziran 1930 tarihinde toplanan Krallık Yugoslavyası Seçim Meclis Başkanlığı tarafından Diyanet İşleri başkanı (reîsülulemâ) seçildi. 30 Eylül 1930’da Belgrad’daki Bayraklı Camii’nde bu münasebetle düzenlenen resmî törende Yugoslavya Kralı I. Aleksandar, devlet ricâli ve diplomatlar da bulundu. Böylece Yugoslavya Diyanet İşleri Başkanlığı Saraybosna’dan Belgrad’a taşınmış oldu. 1932’de reîsülulemâ sıfatıyla Saraybosna’ya geldi ve burada tertiplenen 400. Gazi Hüsrev Bey Camii ve Medresesi törenlerine katıldı. 14 Mart 1936’da Yugoslavya kralının tâlimatıyla emekliye sevkedildi. Hemen arkasından Banyaluka’ya dönen Maglayliç 16 Eylül 1936’da vefat etti ve Gazanfer Camii’nin yanına defnedildi.
Arapça ve Türkçe bilen Maglayliç, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan ilk Krallık Yugoslavyası döneminde müslüman halkın dertlerini dile getirmek için Makedonya, Kosova ve Bosna-Hersek bölgelerini dolaşıp bu konuda Belgrad’daki resmî yetkililere raporlar sunmuştur. Bu raporlar, I ve II. Dünya savaşları arasında müslümanların durumunu göz önüne seren önemli belgeler sayılır. Siyasî kişiliğinin ön planda olması ve onun başkanlığı döneminde reîsülulemâ makamının Belgrad’a taşınması bir kısım çevreler tarafından ağır biçimde eleştirilmiştir.
Maglayliç’in kaleme aldığı eserler hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Onun reîsülulemâ olduğu dönemde Glasnik VIS adlı (o dönemde Glasnik Vrhovnog Vjerskog Starješinstva Islamske Vjerske Zajednice adıyla tanınan) derginin ilk sayılarının çıktığı görülmektedir. Bu dergide yayımlanan makaleleri şunlardır: “Prva Riječ” (ilk söz) (Sarajevo 1933, I/1, s. 1-4); “Bajramska Čestitka Muslimanima Kraljevine Jugoslavije” (Krallık Yugoslavyası müslümanlarına bayram tebriği) (Sarajevo 1933, I/2, s. 1-4); “Suština Vjere” (dinin mahiyeti) (Sarajevo 1933, I/3, s. 1-5); “Va‘z u Begovoj Dzamiji” (Begova Camii’nde vaaz) (Sarajevo 1933, I/4-5, s. 63-70); “Čestitka Kurban-Bajrama Muslimanima Kraljevine Jugoslavije” (Krallık Yugoslavyası müslümanlarına kurban bayramı tebriği) (Sarajevo 1933, I/4-5, s. 82-84); “Mevludi Šerif” (mevlid-i şerif) (Sarajevo 1933, I/7, s. 1-3); “Čestitka Kurban-Bajrama” (kurban bayramı tebriği) (Sarajevo 1934, II/4, s. 185-188); “Muslimani Kraljevine Jugoslavije” (Krallık Yugoslavyası müslümanları) (Sarajevo 1934, II/11, s. 578-579); “Ramazanska Čestitka Muslimanima Kraljevine Jugoslavije” (Krallık Yugoslavyası müslümanlarına ramazan tebriği) (Sarajevo 1934, II/12, s. 673-675).
BİBLİYOGRAFYA:
Zejnil Fajić, “Maglajlić, Ibrahim Hafiz Hadήi”, Bibliografija Glasnika Vrhovnog Islamskog Starješinstva u SFRJ od 1933. do 1982. Godine, Sarajevo 1983, s. 129-130; Ferhat Šeta, Reis-ul-uleme u Bosni i Hercegovini i Jugoslaviji od 1882. do 1991. Godine, Sarajevo 1991, s. 39-40; Mustafa Ćeman, Bibliografija Bošnjačke Knjizevnosti, Zagreb 1994, s. 167 (nr. 4392); Mahmud Traljić, Istaknuti Bošnjaci, Sarajevo 1998, s. 178-182; “Merhum Hadήi Hafiz Ibrahim Ef. Maglajlić”, Glasnik VIS, IV/10 (1936), s. 382-383.
Muhammed Aruçi