MA HUA-LUNG
(1810-1871)
Nakşibendiyye-Cehriyye tarikatı şeyhlerinden Çinli âlim.
Çin’in kuzeybatısında Ninghsia bölgesinin Lingchou şehrinde doğdu. Künyesi Tabîullah’tır. İlk dinî-tasavvufî eğitimini Kuan Liyeh Abdülkādir ve Şeyh Kin Fu’dan aldı. Daha sonra, Nakşibendî-Cehrî şeyhi olan babası Ma Yite Muhammed Sâfî Hakīkullah’ın yanında tahsilini tamamlayarak “ahung” (âlim) icâzeti aldı. Kısa bir süre Lüch’i denilen taşra polis gücünde kumandan olarak görev yaptı.
Ma Hualung, 1849’da Cehriyye’nin beşinci şeyhi olarak babasının yerine geçtiğinde tarikat geniş bir alana yayılmıştı. Şeyhlik makamına geçmeden önce Çin, Türkistan, Mançurya ve Moğolistan’da ticaretle meşgul olarak büyük bir servet edinen Ma Hualung, posta oturduktan sonra tüccar müridleri vasıtasıyla tarikatı daha geniş bir alana yaymaya çalıştı. Cehriyye mensuplarınca “dört büyük vezir” olarak anılan en yetkin dört halifesinden Kuan Liyeh Fuchiang bölgesinde, Tan Li-yeh Kin-chi bölgesinde, Chang Sanyeh Shu-chou bölgesinde, Tou Tai-yeh Niu-mu bölgesinde irşad faaliyetlerinde bulundu Ma Shih-ling Muhammed Şemseddin ise onun Yunnan bölgesindeki halifesiydi.
Cehriyye mensupları onun liderliğinde kendi “dârülislâm”ını oluşturarak dinî ve ekonomik işlerini cemaat içinde yürütmeye başladılar. Çin hükümeti bu yapılanmayı kendisi için ciddi tehdit oluşturan gizli bir dinî topluluk olarak değerlendirdi. 1862’de T’ungchih’in kuzeybatılı müslümanları isyan ettiğinde Ma Hualung o bölgedeki bütün müslümanların mânevî lideri konumuna geldi. O da kendini, bütün kuzeybatı bölgesi Çinli müslüman topluluklarının lideri anlamına gelen “tsungta ahung” (büyük imam) olarak görmeye başladı. Tarikatın merkezini Ninghsia bölgesindeki Kinchipao’ya kurdu ve başlattığı isyanı oradan yönetti. Bu isyanı, tarikatın kurucusu Ma Minghsin zamanından beri devam eden dinî-politik bir hareket olarak görmek mümkündür. Daha önce Yunnan’da kuzeybatı bölgesindeki Çinli müslümanlar baş kaldırmış ve Sultan Süleyman Tu Wenhsiu liderliğinde Tali Sultanlığı’nı kurmuşlardı. Ma Hualung’un başında bulunduğu isyanla bu isyan arasında bir bağ vardı. Ma Hualung’un halifeleri Tali Sultanlığı bölgesinde hem dinî meselelerde hem askerî kampanyalarda oldukça etkili olmuşlar, Ma ve Tu birbirlerine bilgi, silâh ve erzak yardımında bulunmuşlardı.
Yeterli silâhlara sahip bulunmamaları ve tarikata mensup olmayan müslümanların hareketten ayrılarak hükümete destek vermeleri sebebiyle Ma Hualung başarıya ulaşmayıp teslim oldu. Taraftarlarının hayatını kurtarmak için aile mensuplarını orduya teslim etti. Ailenin yetişkin erkekleri öldürüldü. Oğlan çocukları iğdiş edilerek kadınlarla birlikte sürgüne gönderildi. Bir kısmı da Han Çinlileri’nin resmî görevlilerine köle olarak satıldı. Ma Hualung’un fedakârlığı Cehrîler’in katliamını önleyemedi. Kendisi de 13 Ocak 1871’de şehid edildi. Kendisinin ve içlerinde büyük oğlu Ma Yaopang’ın da bulunduğu üç halifesinin başları Beijing’e gönderilerek halka açık yerlerde teşhir edildi. On yıl boyunca Çin’in her tarafında teşhir edildikten sonra Lanchou şehrine getirildi. Ma Minghsin’in neslinden gelen şeyh Ma Yuanchang Riyâzüddin Muhammed Nûr Sıddîkullah’ın yerel yöneticiler nezdindeki teşebbüsüyle Ma Hualung’un başı Changchia chuang bölgesinde Wach’uangkou Camii’nin minberinin altına gömüldü. Daha sonra başı ile cesedi birlikte Shuenhuakang’da defnedildi. “Seyyidüşşühedâ” unvanı verilen Ma Hualung’un kabri bugün Kuzeybatı Çin’de türbe haline getirilmiş olup müslümanlar tarafından ziyaret edilmektedir. Ma Hualung’un serveti sebebiyle hiç kimseye üstünlük taslamadığı ve ayrım gözetmeksizin bütün fakir müslümanlara yardım ettiği nakledilir. Ayrıca çok beliğ hutbeler irad etmesi ve gösterdiği kerametler sebebiyle müridleri tarafından büyük bir velî olarak kabul edilmiş, hatta tarikatın kurucusu Ma Minghsin’den bile üstün görülmüştür.
Ma Hualung’dan sonra Cehriyye silsilesi iki kola ayrıldı. Pei-Shan Pai (kuzeytepe) diye adlandırılan kola Ma Minghsin’in torununun oğlu Ma Yuanchang Riyâzüddin Muhammed Nûr Sıddîkullah, Nanchuan Pai (güneynehir) diye adlandırılan kola da Ma Hualung’un sürgüne gönderilen torunu Ma Chincheng Muhammed Sâdık Hilâlüddin şeyh oldu. Bununla birlikte Çin İslâm tarihinin önemli şahsiyetlerden biri olan Ma Hualung’dan sonra Çinli müslüman liderlerden hiçbiri onun yerini dolduramamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Henri D’Ollone, Recherches sur les musulmans chinois, Paris 1911, s. 263-278; Huimin Chi-yi (ed. Shou-yi Bai), Shanghai 1953, III-IV; Gan-ning-qing Shilüe (ed. Shouqi Mu), Taipei 1972, VI-VII; Chengzhi Zhang, Xin Ling Shi, jiekai jehelinye de Shengyu zhi Mi, Taipei 1977; Ma Tong, Zhongguo yi-silan Jioapai yu Menhuan Zhidu Shilüe, Yinchuan 1995; Chang-Kuan Lin, Zhongguo Huijiao zhi Fazhang ji qi Yündong, Taipei 1996, s. 99-103, 114-118.
N. Chang-Kuan Lın