LEKĀNÎ, İbrâhim b. İbrâhim
(إبراهيم بن إبراهيم اللقاني)
Ebû İshâk (Ebü’l-İmdâd) Burhânüddîn İbrâhîm b. İbrâhîm b. Hasen el-Lekānî (ö. 1041/1632)
Cevheretü’t-tevĥîd adlı manzum akaid risâlesiyle tanınan Mâlikî âlimi.
Mısır’da Demenhûr şehri yakınlarındaki Lekāne adlı yerleşim merkezinde dünyaya geldi. Kaynaklarda doğum tarihi hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Oğlu Abdüsselâm’ın 971 (1563) yılında doğduğu bilindiğine göre gençlik dönemi yıllarına ait bir tahminde bulunmak mümkündür. Sûfîmeşrep bir ulemâ ailesine mensup olduğu anlaşılan İbrâhim el-Lekānî’nin tahsil hayatına dair fazla bilgi yoksa da onun Mısır’daki Mâlikî ulemâsı arasında seçkin bir mevki kazandığı, Ezher’de müderrislik yaptığı yolundaki kayıtlara ve telif ettiği eserlere bakılarak iyi bir öğrenim gördüğü söylenebilir. Lekānî’nin birçok âlimden ders aldığını belirten Muhibbî, bunlar arasında dönemin Şâfiî ulemâsından İbn Kāsım el-Abbâdî ve Şemseddin er-Remlî, Mâlikî âlimlerinden Bedreddin el-Karâfî ve Sâlim b. Muhammed es-Senhûrî gibi isimlerle tarikattaki mürşidlerinin adını zikretmiştir (Ħulâśatü’l-eŝer, I, 6-7). Onun yetiştirdiği öğrenciler içinde oğlu Abdüsselâm el-Lekānî yanında Haraşî, Şebrâmellisî,
Yûsuf el-Gayşî, Hüseyin el-Hafâcî ve Ahmed b. Ahmed el-Acemî gibi âlimler sayılabilir. Sûfîliğe temayülüyle de tanınan Lekānî’nin 144 beyitten oluşan Cevheretü’t-tevĥîd adlı risâlesini, şeyhi Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. Osman eş-Şernûbî’nin işaretiyle bir gecede yazdığı rivayet edilmektedir. 1041 (1632) yılında hac farîzasını yerine getiren Lekānî dönüş yolu üzerindeki Akabe (Eyle) yakınlarında vefat etmiş ve öldüğü yerde defnedilmiştir (Muhibbî, I, 9).
Eserleri. 1. Cevheretü’t-tevĥîd*. Başta kendisi ve oğlu Abdüsselâm olmak üzere birçok âlim tarafından şerhedilen bu risâle ilk defa Bulak’ta yayımlanmış (1241), daha sonra şerhleriyle birlikte çeşitli baskıları yapılmıştır (meselâ bk. Abdülvâhid el-Mîrganî, Buġyetü’l-mürîd li-Cevhereti’t-tevĥîd, Tunus 1938). 2. Menârü ehli’l-fetvâ ve ķavâǾidü’l-iftâ bi’l-aķvâ. Mâlikî fetva usulüne dair bir eser olup Ziyâd b. Muhammed b. Mahmûd Humeydân tarafından Sudan’daki Omdurman (Ümmüdurmân) İslâm Üniversitesi’nde yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlanmış (Humaidān 1988) ve ardından Beyrut’ta yayımlanmıştır (1412/1992). 3. Naśîĥatü’l-iħvân bi’ctinâbi şürbi’d-duħân. 4. Ĥâşiye Ǿalâ Muħtaśari Ħalîl. Halîl b. İshak el-Cündî’ye ait el-Muħtaśar*a Lekānî’nin hocalarından Sâlim b. Muhammed es-Senhûrî tarafından yazılan şerhin hâşiyesidir. 5. Ķażâǿü’l-vaŧar min Nüzheti’n-nažar fî tavżîĥi Nuħbeti’l-fiker. İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî’nin hadis ilimlerini altmış beş nevi halinde incelediği Muķaddime’sinin İbn Hacer el-Askalânî tarafından kırk nevi daha eklenerek yazılan Nuħbetü’l-fiker’e yine kendisinin yaptığı Nüzhetü’n-nažar adlı şerhe yazılmış bir hâşiyedir. Kâtib Çelebi bu eseri Nüzhetü’n-nažar fî tavżîĥi Nuħbeti’l-fiker şeklinde kaydetmektedir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1936). 6. (İcmâlü’l-vesâǿil ve) Behcetü’l-meĥâfil (ve ecmelü’l-vesâǿil) bi’t-taǾrîf bi-rüvâti’ş-Şemâǿil. Tirmizî’ye ait Şemâǿilü’n-nebî’nin şerhidir. 7. es-Sened fî beyâni ĥuceci ehli’l-ġay ve’r-rüşd. 8. Şerĥu’t-Taķrîb ve’t-teysîr (bu eserlerin nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 412-413; Suppl., II, 436-437). 9. Neŝrü’l-meǿâŝir fî men edrektühum min Ǿulemâǿi’l-ķarni’l-Ǿâşir. Müellifin kendi hayatını anlattığı ve hocalarıyla döneminin ilim ehlini tanıttığı “meşyaha” türünde bir eserdir (Muhibbî, I, 7; Tûnekî, III, 35). 10. Tuĥfetü źürriyyeti ǾAlî Ebhelûl bi-esânîdi cevâmiǾi eĥâdîŝi’r-Resûl (Muhibbî, I, 7; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 30; Abdülhay el-Kettânî, I, 130, 284-285). 11. Keşfü’l-kürûb li-mülâķāti’l-ĥabîb ve’t-tevessül bi’l-maĥbûb (bu tasavvufî kasidenin metni için bk. Muhibbî, I, 8-9; Tûnekî, III, 37-38).
Lekānî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: Ħulâśatü’t-taǾrîf bi-deķāǿiķi Şerĥi’t-Taśrîf (İzzeddin ez-Zencânî’nin el-Ǿİzzî fi’t-taśrîf adlı Arapça gramer kitabına Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir); Tavżîĥu el-fâži’l-Âcurrûmiyye; Ǿİķdü’l-cümân fî mesâǿili’đ-đamân; TaǾlîķu’l-ferâǿid Ǿalâ Şerĥi’l-ǾAķāǿid (Teftâzânî’nin eserine yazılmış bir hâşiyedir); el-Büdûrü’l-levâmiǾ min ħudûri CemǾi’l-cevâmiǾ (Tâceddin es-Sübkî’nin fıkıh usulüne dair eserine Celâleddin el-Mahallî’nin yaptığı şerhin hâşiyesidir).
BİBLİYOGRAFYA:
Şa‘rânî, eŧ-Ŧabaķāt, II, 3; Keşfü’ž-žunûn, I, 620; II, 1139, 1148, 1319, 1628, 1936; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, I, 6-9; Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, I, 289; Tûnekî, MuǾcemü’l-muśannifîn (nşr. Sıddîk Kemâl el-Mekkî), Beyrut 1344/1925, III, 33, 35, 37-38; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 289, 291, 485; Serkîs, MuǾcem, II, 1592; Brockelmann, GAL, II, 412-413; Suppl., I, 269, 611; II, 416, 436-437; Îżâĥu’l-meknûn, I, 171, 203, 324; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 30-31; C. Zeydân, Âdâb (Dayf), III, 359; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 130-131, 284-285; M. Watt, İslâmî Tetkikler: İslâm Felsefesi ve Kelâmı (trc. Süleyman Ateş), Ankara 1968, s. 138-139; İffet Muhammed eş-Şerkāvî, “İbrâhim el-Leķānî”, MuǾcemü aǾlâmi’l-fikri’l-insânî, Kahire 1984, I, 21-23; MevsûǾatü aǾlâmi’l-Maġrib (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1417/1996, III, 1292; Emrullah Yüksel, “Cevheretü’t-tevhîd / Lekānî”, EAÜİFD, sy. 6 (1986), s. 229-233.
Metin Yurdagür