KUTBÜDDİN el-HALEBÎ
(قطب الدين الحلبي)
Ebû Muhammed (Ebû Alî) Kutbüddîn Abdülkerîm b. Abdinnûr b. Münîr el-Halebî (ö. 735/1335)
Hadis ve kıraat âlimi.
16 Receb 663’te (4 Mayıs 1265) veya 664 yılında Halep’te doğdu. Yetişmesinde dayısı Nasr b. Süleyman b. Ömer el-Menbicî’nin önemli rolü olmuş, küçükken ondan muhtelif rivayetleriyle kıraat okumuştur. Ardından Kahire’ye yerleşen Kutbüddin el-Halebî burada, ayrıca Dımaşk ve Hicaz’da pek çok âlimden istifade etti. Ebü’t-Tâhir İsmâil b. Hibetullah el-Melîcî, Safiyyüddin Halîl b. Ebû Bekir el-Merâgī gibi hocalardan kıraat tahsil ederken Mısır Hanbelî kādılkudâtı Ebû Bekir Muhammed b. İbrâhim el-Makdisî, İbn Dakīkul‘îd, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Makdisî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdülhâliķ b. Tarhân, Zeyneb bint Mekkî el-Harrânî, Ebû Muhammed Abdülazîz b. Saykal el-Harrânî’den hadis öğrendi. Onun âlî ve nâzil isnadla hadisler yazdığı ve hocalarının sayısının 1000 yahut 1300’ün üzerinde olduğu belirtilmiştir. Birkaç defa hacca giden Kutbüddin el-Halebî ile Zehebî birbirlerinden hadis almış, Vâdîâşî de kendisinin Kutbüddin el-Halebî’den, onun da kendisinden faydalandığını söylemiştir. Talebeleri arasında İbnü’l-Mülakkın, İbn Râfi‘, İbn Balaban, İbn Merzûk el-Hatîb ve Abdürkādir el-Kureşî gibi âlimler bulunmaktadır. Kıraat ve hadis alanında döneminin ileri gelenlerinden biri kabul edilen Kutbüddin el-Halebî 30 Receb 735 (26 Mart 1335) tarihinde Mısır’da vefat etti. Kaynaklarda onun Hanefî mezhebine mensup olduğuna, mütevazi, güzel ahlâklı, dindar bir kişiliğe sahip bulunduğuna işaret edilmiştir.
Eserleri. 1. el-İhtimâm bi-telħîśi Kitâbi’l-İlmâm. İbn Dakīkul‘îd’in el-İlmâm bi-eĥâdîŝi’l-aĥkâm adlı eserinin muhtasarı olup Hüsâm Riyâz’ın tahkikiyle neşredilmiştir (Beyrut 1410/1990). 2. Şerĥu Śaĥîĥi’l-Buħârî (el-Bedrü’l-münîri’s-sârî fi’l-kelâm Ǿale’l-Buħârî). Yarısına kadar temize çekildiği belirtilen eserin bazı bölümleri günümüze ulaşmıştır (Sezgin, I, 119). 3. el-Mevridü’l-Ǿaźbü’l-henî fi’l-kelâmi Ǿalâ Sîreti ǾAbdilġanî. Abdülganî b. Abdülvâhid el-Cemmâîlî’nin ed-Dürretü’l-muđıyye fi’s-sîreti’n-nebeviyye adlı eserinin şerhidir. Süleymaniye (Damad İbrâhim Paşa, nr. 420) ve Topkapı Sarayı Müzesi (Emanet Hazinesi, nr. 1154) kütüphaneleriyle İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda (Osman Ergin, nr. 89) yazma nüshaları bulunan eserin iki cilt olarak basıldığı belirtilmektedir (Şâkir Mustafa, IV, 43). 4. Târîħu Mıśr. Mısırlı olan ya da Mısır’da yaşayan hadis râvilerinin biyografilerini bir araya getirmek üzere alfabetik olarak kaleme alınmaya başlanmışsa da ancak Muhammed ismine kadar yazılabilmiştir. İbn Hacer’e göre tamamlanması halinde yirmi cildi bulacak olan kitabın günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir (a.g.e., IV, 43). 5. MuǾcemü’ş-şüyûħ. Müellifin şeyhlerinin biyografisine dair olup nüshaları hakkında bilgi yoktur. Kutbüddin el-Halebî’nin kaynaklarda ayrıca el-ErbaǾûne’t-tüsâǾiyyât, el-ErbaǾûne’l-mütebâyinât, el-ErbaǾûne’l-büldâniyye adlı eserleri zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1478; a.mlf., MuǾcemü’ş-şüyûħ: el-MuǾcemü’l-kebîr (nşr. M. el-Habîb el-Hîle), Tâif 1408/1988, I, 412; Vâdîâşî, Bernâmec (nşr. Muhammed Mahfûz), Beyrut 1982, s. 77-78; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 402; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, II, 398-399; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, IX, 306; Keşfü’ž-žunûn, I, 158, 301, 304, 546; II, 1013, 1316, 2029; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 100; Îżâĥu’l-meknûn, II, 719; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 610; Sezgin, GAS, I, 118-119; Şâkir Mustafa, et-Târîħu’l-ǾArabî ve’l-müǿerriħûn, Beyrut 1993, IV, 42-43.
Ali Toksarı