KUŞEYRÎ, Muhammed b. Saîd
(محمد بن سعيد القشيري)
Ebû Alî Muhammed b. Saîd b. Abdirrahmân el-Kuşeyrî el-Harrânî er-Rakkī (ö. 334/945’ten sonra)
Târîħu’r-Raķķa adlı eseriyle tanınan hadisçi.
334 (945-46) yılında seksen yaşını aşkın olduğuna göre (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 335) 254 (868) yılı dolaylarında doğmuş olmalıdır. İbnü’l-Harrânî olarak da tanınır. Kuşeyr kabilesinin mevlâlarından olan Muhammed b. Saîd daha sonra Rakka’ya yerleşti. Sem‘ânî, hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmayan Kuşeyrî’nin tarih kitabını 334 (945-46) yılında rivayet etmesinden hareketle bu tarihten sonra vefat ettiğini söyler (el-Ensâb, VI, 158). Zehebî AǾlâmü’n-nübelâǿda onun ölüm tarihini bilmediğini, ancak 334 (945-46) yılında hadis rivayet ettiğinde seksenini aşkın olduğunu söylerken el-Ǿİber’de (II, 49) 334’te veya ondan sonra vefat ettiğini kaydetmiştir.
Kuşeyrî güvenilir bir muhaddis olmakla birlikte daha çok Rakka tarihine dair eseriyle tanınır. Tam adı Târîħu’r-Raķķa ve men nezelehâ min aśĥâbi resûlillâh śallallāhu Ǿaleyhi ve sellem ve’t-tâbiǾin ve’l-fuķahâǿ ve’l-muĥaddiŝîn olan eser Rakka’ya yerleşenler ya da orada bir müddet ikamet edenler hakkındadır. Hadis ve bibliyografya âlimleri tarafından kaynak olarak kullanılan kitap tabakalara ve vefat tarihlerine göre düzenlenmiştir. Müellif, kaynaklarının çoğunu şeyhi Ebû Ömer Hilâl b. Ömer b. Hilâl b. Atıyye’den nakletmiştir. Onun bu hocasından yaptığı nakillerin çoğu, “Ebû Ömer’e sordum, o da şöyle cevap verdi” şeklindedir.
Eserin bilinen tek nüshası Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’dedir (Mecâmi‘, nr. 34/1). Otuz altı varaktan ibaret bu nüsha, Muhammed b. Dâvûd b. Eyyûb es-Sârimî tarafından 630 (1232-33) yılından önce Kahire’de Hâfız Ebû Tâhir es-Silefî’ye ait 573 (1177-78) tarihli semâ kaydı bulunan bir nüshadan istinsah edilmiştir. Mevcut nüshada ise Bedreddin Abdurrahman b. Yûsuf b. Tufeyl ed-Dımaşkī’ye ait 631 (1233-34), Abdülvâsi‘ b. Abdülkâfî b. Abdülvâsi‘e ait 690 (1291), Yahyâ b. Muhammed b. Sa‘deddin Abdullah el-Makdisî’ye ait 719 (1319) tarihli semâ kayıtları vardır. Dımaşk’ta Ömeriye Medresesi için vakfedilen eser daha sonra Zâhiriyye Kütüphanesi’ne intikal etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Cümey‘ el-Gassânî, MuǾcemü’ş-şüyûħ (nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî), Beyrut 1405/1985, s. 107; Sem‘ânî, el-Ensâb, VI, 158; X, 429; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XV, 335-336; a.mlf., el-Ǿİber, II, 49; Safedî, el-Vâfî, III, 95-96; Brockelmann, GAL Suppl., I, 210; Sezgin, GAS, I, 347-348; Yûsuf el-Iş, “Târîħu’r-Raķķa ve men nezelehâ li’l-Ķuşeyrî”, MMİADm., XVII/5-6 (1942), s. 270-275.
Cevat İzgi